iskanunu.com 
İlgili Makaleler
Türkiye’de çalışanların yaklaşık %41’i kayıtdışı çalışıyor.
Kayıtdışı istihdam, çalışanların SGK’ya ya hiç bildirilmemesi ya da bildirilmekle birlikte gerçek ücretlerinin ve/veya çalışma gün sayılarının daha düşük bir rakam üzerinden bildirilmesi şeklinde ortaya çıkmaktadır.
Kayıtdışı istihdam, esasen ülkemizin en başta gelen sorunları arasında yer almaktadır. TUİK’in Kasım 2011 dönemi için açıklanan verilerine göre, toplam istihdam sayısı 24 milyon 267 bin olmasına karşın, aynı dönemde yaptığı işten ötürü herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlı olmadan çalışanların %40.7 olarak gerçekleşmiştir.
Kayıtdışı çalışanlardan dolayı devletin yıllık vergi ve sigorta primi kaybı 50 milyar lira
Söz konusu verilere göre
yaklaşık 9 milyon 876 bin kişi sosyal güvenlik sistemine dâhil olmadan kayıtdışı (sigortasız) olarak çalışmaktadır ki, bu durum çalışanlar açısından pek çok olumsuz duruma (örneğin geç emeklilik, sağlık güvencesinden yoksunluk vb.) yol açtığı gibi, genel ekonomi açısından firmalar arasında haksız rekabete, devlet yönünden de vergi ve sigorta primi kaybına yol açmaktadır.
2012 yılının ilk altı aylık döneminde geçerli olan sigorta primine esas kazanç (asgari ücret) üzerinden kabaca bir hesaplama yapıldığında Maliye ve SGK’nın yıllık vergi ve sigorta primi kaybının yaklaşık 50 milyar lira olduğunu söyleyebiliriz. Belki dünyanın hiçbir ülkesinde kayıtdışı istihdamın tamamen sıfırlanması mümkün olmamakla birlikte, ülkemiz için %41 seviyesindeki oranın makul olduğunu söylemek de mümkün değildir.
Kayıtdışı işçi çalıştıran işverenler 1 yıl süreyle istihdam teşvik ve desteklerinden yararlanamaz
Bu bağlamda ülkemizde kayıtdışı istihdamla mücadele için son yıllarda bazı önemli düzenlemeler hayata geçirilmiştir. Bu düzenlemelerden bir tanesi de değişik tarihlerde çıkarılmış olan istihdam teşvikleriyle ilgili bazı yasalarda “yapılan kontrol ve denetimlerde çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği tespit edilen işverenlerin bir yıl süreyle sigorta primi ve teşviklerinden yararlandırılmamaları” şeklinde yapılmış olan düzenlemedir.
Kayıtdışı işçi çalıştıran işverenlerin yararlanamayacakları istihdam teşvikleri
Çalıştırılan kişilerin sigortalı olarak bildirilmediğinin yapılan kontrol ve denetimler sonucu tespit edilmesi halinde 5510 sayılı kanunla getirilmiş olan 5 puanlık prim indiriminden, yine 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun geçici 7,9 ve 10.’uncu maddelerinde düzenlenmiş olan ilave istihdam teşviklerinden bir yıl süreyle yararlanılamayacaktır.
Sigortasız işçi çalıştırıldığı hususundaki tespit, SGK veya diğer kamu idareleri denetim elemanlarınca yapılmış bir tespit olabileceği gibi, bankalar, diğer kamu idareleri, döner sermayeli kuruluşlar ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden veya mahkeme ilamına dayanan bir tespit de olabilir.
İstihdam teşviklerinde hangi durumlar kayıtdışı işçi çalıştırma hali sayılmamaktadır.
Herhangi bir işveren hakkında “istihdam teşviklerinden bir yıl süreyle yararlandırılmaması” şeklinde bir yaptırımın uygulanabilmesi için o işverenin bir kişi bile olsa sigortasız işçi çalıştırıldığının tespit edilmiş/anlaşılmış olması gerekmektedir.
Dolayısıyla, işverenin çalıştırdığı kişinin sigortasını yaptırmış olmasına karşın, prim ödeme gün sayısını veya ücretini (sigorta primine esas kazancını) eksik bildirdiği tespit edilmiş ise, bu durum istihdam teşviklerinin uygulanmasında sigortasız işçi çalıştırma hali olarak kabul edilmemektedir.
Örnek: Z Ltd. Şti.’nde sigortalı olarak çalışan ve asgari ücret üzerinden SGK ’ya bildirimi yapmış olan bir kişinin SGK müfettişleri tarafından yapılan denetimde gerçekte daha yüksek bir ücret üzerinden çalıştırıldığının tespit edildiği varsayıldığında, bu durum istihdam teşviklerinin uygulamasında sigortasız işçi çalıştırma hali olarak kabul edilmediğinden, anılan işverene bir yıl süreyle istihdam teşviklerinden yararlandırılmama gibi bir yaptırım uygulanmayacaktır.
Sigortasız işçi çalıştırılmasına ilişkin değerlendirilme Türkiye genelinde değil işyeri bazında yapılmaktadır.
Türkiye’de çalışanların yaklaşık %41’i kayıtdışı çalışıyor
Kayıt dışı istihdam, çalışanların SGK’ya ya hiç bildirilmemesi ya da bildirilmekle birlikte gerçek ücretlerinin ve/veya çalışma gün sayılarının daha düşük bir rakam üzerinden bildirilmesi şeklinde ortaya çıkmaktadır.
Kayıt dışı istihdam, esasen ülkemizin en başta gelen sorunları arasında yer almaktadır.
TÜİK’in Kasım/2011 dönemi için açıklanan verilerine göre, toplam istihdam sayısı 24.267.000 olmasına karşın, aynı dönemde yaptığı işten ötürü herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlı olmadan çalışanların oranı % 40,7 olarak gerçekleşmiştir.
Kayıtdışı çalışanlardan dolayı Devletin yıllık vergi ve sigorta primi kaybı asgari 50 milyar lira
Söz konusu verilere göre yaklaşık 9.876.000 kişi sosyal güvenlik sistemine dahil olmadan kayıtdışı (sigortasız) olarak çalışmaktadır ki, bu durum çalışanlar açısından pek çok olumsuz duruma (örneğin geç emeklilik, sağlık güvencesinden yoksunluk vb.) yol açtığı gibi, genel ekonomi açısından firmalar arasında haksız rekabete, Devlet yönünden de vergi ve sigorta primi kaybına yol açmaktadır.
2012 yılının ilk altı aylık döneminde geçerli olan sigorta primine esas kazanç (asgari ücret) üzerinden kabaca bir hesaplama yapıldığında Maliye ve SGK’nın yıllık vergi ve sigorta primi kaybının yaklaşık 50 milyar lira olduğunu söyleyebiliriz.
Belki dünyanın hiçbir ülkesinde kayıt dışı istihdamın tamamen sıfırlanması söz konusu olmamakla birlikte, ülkemiz için %41 seviyesindeki oranın makul olduğunu söylemek de mümkün değildir.
Kayıtdışı işçi çalıştıran işverenler 1 yıl süreyle istihdam teşvik ve desteklerinden yararlanamaz
Bu bağlamda, ülkemizde kayıtdışı istihdamla mücadele için son yıllarda bazı önemli düzenlemeler hayata geçirilmiştir.
Bu düzenlemelerden bir tanesi de değişik tarihlerde çıkarılmış olan istihdam teşvikleri ile ilgili bazı yasalarda “yapılan kontrol ve denetimlerde çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği tespit edilen işverenlerin bir yıl süreyle sigorta primi teşvik ve desteklerinden yararlandırılmamaları” şeklinde yapılmış olan düzenlemedir.
Kayıtdışı işçi çalıştıran işverenlerin yararlanamayacakları istihdam teşvikleri
Çalıştırılan kişilerin sigortalı olarak bildirilmediğinin yapılan kontrol ve denetimler sonucu tespit edilmesi halinde, 5510 sayılı Kanununla getirilmiş olan 5 puanlık prim indiriminden, yine 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun geçici 7, 9 ve 10 uncu maddelerinde düzenlenmiş olan ilave istihdam teşviklerinden bir yıl süreyle yararlanılamayacaktır.
Sigortasız işçi çalıştırıldığı hususundaki tespit, SGK veya diğer kamu idareleri denetim elemanlarınca yapılmış bir tespit olabileceği gibi, bankalar, kamu idareleri, döner sermayeli kuruluşlar ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden veya mahkeme ilamına dayanan bir tespit de olabilir.
İstihdam teşviklerinde hangi durumlar kayıtdışı işçi çalıştırma hali sayılmamaktadır?
Herhangi bir işveren hakkında “istihdam teşviklerinden bir yıl süreyle yararlandırılmaması” şeklinde bir yaptırımın uygulanabilmesi için o işverenin bir kişi bile olsa sigortasız işçi çalıştırdığının tespit edilmiş/anlaşılmış olması gerekmektedir.
Dolayısıyla, işverenin çalıştırdığı kişinin sigortasını yaptırmış olmasına karşın, prim ödeme gün sayısını veya ücretini (sigorta primine esas kazancını) eksik bildirdiği tespit edilmiş ise, bu durum istihdam teşviklerinin uygulanmasında sigortasız işçi çalıştırma hali olarak kabul edilmemektedir.
Örnek: Z Ltd.Şti.’nde sigortalı olarak çalışan ve asgari ücret üzerinden SGK’ya bildirimi yapılmış olan bir kişinin SGK müfettişleri tarafından yapılan denetimde gerçekte daha yüksek bir ücret üzerinden çalıştırıldığının tespit edildiği varsayıldığında, bu durum istihdam teşviklerinin uygulamasında sigortasız işçi çalıştırma hali olarak kabul edilmediğinden, anılan işverene bir yıl süreyle istihdam teşviklerinden yararlandırılmama gibi bir yaptırım uygulanmayacaktır.
Sigortasız işçi çalıştırılmasına ilişkin değerlendirme Türkiye genelinde değil işyeri bazında yapılmaktadır
Aynı veya farklı illerde kurulu birden fazla işyeri bulunan işverenlere ait işyerlerinden herhangi birinde çalıştırılan sigortalıların SGK’ya bildirilmediğinin tespit edilmesi/anlaşılması halinde, sigortalıların bildirilmediği tespit edilen işyerinden dolayı sigorta primi teşvik ve desteklerinden bir yıl süreyle yararlanılamayacak, buna karşın diğer işyerlerinden dolayı ilgili kanunlarda öngörülen şartların sağlanmış olması kaydıyla söz konusu teşvik ve desteklerden yararlanılmaya devam edilecektir.
Örnek: Y Ltd.Şti.’nin İstanbul ve Konya’da iki işyeri olduğunu, bu işyerlerinde çalıştırılan sigortalılardan dolayı 5510/81-ı bendinde belirtilen 5 puanlık prim indiriminden yararlanıldığını, ancak Konya’daki işyerinde Sosyal Güvenlik Denetmenleri tarafından yapılan denetimde sigortasız işçi çalıştırıldığının tespit edildiğini varsaydığımızda, Konya’daki işyeri tespit tarihini takip eden bir yıl süreyle 5 puanlık prim indiriminden yararlanamayacak, İstanbul’daki işyeri ise kanundaki diğer şartları taşıdığı sürüce 5 puanlık prim indiriminden yararlanmaya devam edecektir.
Alt işvereni (taşeronu) sigortasız işçi çalıştırdığı tespit edilen asıl işveren de istihdam teşviklerinden 1 yıl süreyle yararlanamaz
Sosyal güvenlik mevzuatında, bir işverenden, işyerinde yürüttüğü mal veya hizmet üretimine ilişkin bir işte veya bir işin bölüm veya eklentilerinde, iş alan ve bu iş için görevlendirdiği sigortalıları çalıştıran üçüncü kişiler alt işveren olarak kabul edilmiş olup, sigortalılar, üçüncü bir kişinin aracılığı ile işe girmiş ve bunlarla sözleşme yapmış olsalar dahi, asıl işveren, sosyal güvenlik mevzuatının işverene yüklediği bütün yükümlülüklerden dolayı alt işveren ile birlikte sorumlu tutulmuştur.
Bu bağlamda, 5510 sayılı Kanuna göre yapılan kontrol ve denetimler sonucunda;
-Alt işverenin çalıştırdığı sigortalıları SGK’ya bildirmediğinin tespit edilmesi halinde, hem kayıt dışı sigortalı çalıştıran alt işveren, hem de asıl işveren,
-Asıl işverenin çalıştırdığı sigortalıları SGK’ya bildirmediğinin tespit edilmesi halinde ise, yalnızca asıl işveren,
İstihdam teşvik ve desteklerinden bir yıl süreyle yararlanamayacaktır.
İşgücü maliyetlerinin azaltılmasında önemli katkısı olan istihdam teşviklerinden bir yıl süreyle yararlanamama gibi ağır bir yaptırımla karşılaşmamak için işverenlerin gerek kendi istihdam ettikleri işçilerin, gerekse üretim ve hizmet işlerinde çalıştırdıkları alt işveren işçilerinin sigortalı olarak çalıştırılmasında, özellikle de alt işveren işçilerinin sigorta bildirimlerinin takibi konusunda kontrol sistemi kurulmasında büyük fayda vardır.
İbrahim Işıklı (Dünya, 22.02.2012)
