iskanunu.com 
Bilindiği üzere iş sözleşmelerinin fesih niteliklerine göre işçilerin Sosyal Güvenlik Kurumu’na yapılan İşten Ayrılış Bildirgeleri üzerinde ve yine işçilerin hizmet cetvellerinde işten ayrılışlar nedenini içeren bir kod bulunmaktadır. İşçiler, İş Hukuku’ndan kaynaklı haklarını ve Devlet’in kendilerine sunduğu diğer hizmetleri, işten ayrılma nedeni olan bu kodlar neticesinde talep edebilmektedir.
Pandemi döneminde de fesih yasağının bulunduğu zaman aralığında işten ayrılma nedenleri arasında en fazla kullanılan kodlardan birisi olan ve Kamuoyunun da “Kod-29” olarak dile getirdiği ve İş Kanununda “işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı hareket etmesi” olarak da özetlenen işten çıkış kodu, SGK’nın 2021/9 sayılı Genelgesi ile “ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık” hallerini detaylandırmış ve yeni kodlar getirmiştir.
Eskiden İş Kanununda işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı hareket etmesi halinde tek bir kod olarak “29” kullanılıyorken şimdi aşağıda detaylı bir şekilde vereceğimiz işten çıkış kodları kullanılacaktır.
| 42 | İş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri için gerekli vasıflar veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunların kendisinde bulunduğunu ileri sürerek, yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler veya sözler söyleyerek işçinin işvereni yanıltması. | 4857 sayılı Kanun Madde 25-II-a |
| 43 | İşçinin, işveren yahut bunların aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler sarfetmesi veya davranışlarda bulunması, yahut işveren hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve isnadlarda bulunması. | 4857 sayılı Kanun Madde 25-II-b |
| 44 | İşçinin işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması. | 4857 sayılı Kanun Madde 25-II-c |
| 45 | İşçinin işverene yahut onun ailesi üyelerinden birine yahut işverenin başka işçisine sataşması, işyerine sarhoş yahut uyuşturucu madde almış olarak gelmesi ya da işyerinde bu maddeleri kullanması. | 4857 sayılı Kanun Madde 25-II-d |
| 46 | İşçinin, işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması. | 4857 sayılı Kanun Madde 25-II-e |
| 47 | İşçinin, işyerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi. | 4857 sayılı Kanun Madde 25-II-f |
| 48 | İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki işgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü, yahut birayda üç işgünü işine devam etmemesi. | 4857 sayılı Kanun Madde 25-II-g |
| 49 | İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi. | 4857 sayılı Kanun Madde 25-II-h |
| 50 | İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması. | 4857 sayılı Kanun Madde 25-II-ı |
Görüldüğü üzere “29- İşveren tarafından işçinin ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırı davranışı nedeni ile fesih” kodu çıkarılmış ve 42 ila 50 arasında olmak kaydıyla 4857 sayılı İş Kanunu 25/2’deki her bir ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık hallerine ayrı ayrı kod getirilmiştir.
Kod 29 Değişikliği İşçi Lehine mi İşveren Lehine mi?
Öncelikle belirtmek gerekir ki İş Kanunu’nda yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık hallerinin tanımında herhangi bir değişiklik olmayıp, bu hallerin varlığı hallerinde işverenlerin işçilerini işten çıkartacakları kod bildirimi eskiden tek kod olan 29’un yerine 42 ila 50 arasında her bir farklı durumun varlığı halinde kullanılacak kodlar getirilmiştir.
Kod 29’un pandemi döneminde oldukça sık tercih edildiği yönündeki Kamuoyu baskısına Sosyal Güvenlik Kurumu’nun basın açıklaması ise gecikmemiştir. SGK, yaptığı duyuruda, 2018 ila 2020 yılları arasına Kod 29 ile yapılan fesihleri açıklamıştır.
“2018: 233.430
2019: 194.524
2020: 176.662’dir.
Fesih kısıtından önceki dönemde aylık ortalama 17 bin çalışanın işten ayrılış nedeni “Kod-29” olarak bildirilmiş iken fesih kısıtından sonraki dönemde bu sayı daha düşük olup aylık ortalama 15 bin kişidir.”
Görüldüğü üzere aslında Kod 29 un kullanımı görece azalmıştır. Hal böyle iken kod 29 yerine detaylandırılan fesih kodları ilk başta keskin ve net bir şekilde işverenin haklı nedenle feshi olarak göze çarpmaktadır.
Kod 29 yerine getirilen ve İş Kanunu madde 25/2 hallerinin varlığı halinde uygulanacak olan fesih kodları olan 42 ila 50 kodlarının işverenler açısından kullanımı net olsa da beraberinde bir takım riskleri de barındırmaktadır.
Bu kodların dikkatlice incelendiğinde bazı hallerin aslında “adli bir vaka” boyutunun da gözden kaçırılmaması gerekir. Örneğin Kod “44- İşçinin işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması.”
“Kod 47- İşçinin, işyerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi.” Ve benzeri hallerin varlığı bu örneklerdendir.
İşverenlerin bu kodları kullanmak için öncelikle fesih protokolü hazırlamalı ve mümkün olduğunda uzman kişiler tarafından hazırlanan fesih protokolüne uygun bir şekilde haklı fesih hallerini geçerli fesih yaparak süreci tamamlamalıdır.
Diğer taraftan, yapılan değişiklikler her ne kadar işveren lehine kesin ve kati kodlar (ve haller) olarak karşımıza çıksa da unutulmaması gereken bir husus da İş Kanunumuz’un ve keza Yargıtay Kararlarının genellikle işçi lehine yorum ilkesi bazında değerlendirildiğini düşünürsek, olası bir uyuşmazlıkta başta işveren tarafından kolay ve kesin kullanılan bu fesih kodlarının ileride oluşabilecek bir denetim süreci veyahut Yargı kararında işverenler açısından tamiri mümkün olmayan hasarları da beraberinde getirme riski vardır.
Kaldı ki İş Kanununda “işçinin iyi niyet ve ahlak kurallarına aykırılık halleri” ile bağdaştırılan ve eskiden tek bir kod ile açıklanan fakat son değişiklikle ayrı ayrı her bir farklı aykırılık hallerinin varlığına göre yeniden belirlenen bu işten çıkış kodları tek taraflı işveren lehinde değerlendirilen kodlar olarak karşımıza çıksa da Kurumun yapması gereken bir değişiklik daha bulunmaktadır.
4857 sayılı İş Kanunun “İşverenin haklı nedenle derhal fesih hakkı” başlıklı 25.madde hükümlerinde değişiklik oldu, peki ya yine aynı Kanunun “İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı” başlıklı 24.maddesinin 2 numaralı bendinde yer alan hallerin varlığında neden tek bir işten çıkış kodunda hala ısrar edilmektedir?
4857 madde 24- İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı
“II. Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:
a) İşveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltırsa.
b) İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa.
c) İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı verirse, yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karşı davranışa özendirir, kışkırtır, sürükler, yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnad veya ithamlarda bulunursa.
d) İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa.
e) İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse,
f) Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücret karşılanmazsa, yahut çalışma şartları uygulanmazsa.”
Sosyal Güvenlik Kurumu kod 29 u kaldırarak 42 ila 50 arasında her bir halin varlığı ile kullanılacak kodları yeniden belirledi ancak görüldüğü üzere aynı işlemi “25- İşçi tarafından işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışı nedeni ile fesih” hali için de yapması gerekmez miydi?
Özetle, yeni değişiklik yapılan kodların kullanımı ilk başta basit ve net olsa da fesih protokolünün gerekliliği ve adli vaka olarak durumların değerlendirilmesi ihtimalleri karşısında işverenlerin bu hususlara dikkat etmesi gerekli olup, ileride oluşabilecek bir uyuşmazlık da maddi bir takım risklerin (kod iptali ve tazminat ödemeleri vb. haller) de alındığını kabul etmeleri gerekir.
Ve tabii ki Kod -29 için getirilen değişikliğin Kod-25 için de gerekli olduğunun tekrar altını çizmekte fayda var.
Datassist Bordro Servisi Sosyal Güvenlik & Mevzuat İş Ortağı
Bu değişiklik yakın zamana kadar tek başlık içerisinde Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Aykırı Davranış nedeniyle iş akdi feshi yapılan sigortalılar için hak arama kıstası sayılabilir mi?
2013 yılından 2019 yılına kadar 6 yıllık çalıştığım işletmeden kod 29 ile çıkarıldım bunu işkurdan öğrendim buna istinaden avukata başvurdum haksız verilen kod ile ilgili arabulucu vasıtasıyla aslı gibidir evraklarıyla tekrar işkura başvurup kodu 04 olarak değiştirdim işsizlik ödeneği ile tüm haklarımı aldım sormak istediğim şey şu bu kod düzeltme olarak mı görünür sistemde yoksa direk 04 olarak mı gözükür bu konuda bilgilerinize ihtiyacım var rica etsem bu konuda aydınlatır mısınız beni şimdiden çok teşekkür ederim iyi çalışmalar.