Koronavirüs Nedeniyle Fazla Mesai Yapan İşçiler

Tüm dünya geneline yayılan ve sonunda ülkemize de uğrayan salgın hastalık sebebiyle bazı iş yerleri evden çalışma modeline geçerken, bazı iş yerleri de normal dönemlerine kıyasla daha çok çalışıyor. Virüsün yarattığı panik sebebiyle talebi artan ürünlerin üretimini ve dağıtımını yapan iş yerleri, talebi karşılayabilmek için mesai saatlerini artırarak işçilerini daha fazla çalıştırmak istiyor. Öngörülmeyen bu fazla çalışma için işçilerin onayı alınmalı mı? Bu çalışma fazla mesai sayılır mı? Ücret ödemeleri nasıl gerçekleştirilir? Kısaca, Koronavirüs nedeniyle fazla mesai yapan işçiler herhangi bir hakka sahip mi?

Virüs Hangi Sektörlerin Çalışma Süresini Etkiledi?

Virüs tüm vatandaşlarımızı etkilerken, bazı iş gruplarını çalışma saatleri bakımından diğerlerine kıyasla daha fazla etkiledi. İptal edilen toplantılar, ertelenen etkinlikler, tatil edilen iş yerleri sebebiyle de birçok çalışan da gününü evde geçiriyor.

• Sağlık görevlileri, hastanelerin satın alma birimleri,
• Maske, tulum, kolonya, sabun, dezenfektan gibi virüs sonrası talebi artan ürünlerin üretimini yapan işçiler,
• İnternet alışverişindeki artış sebebiyle kargo şirketi çalışanları, motor kuryeler,
• Dayanıklı gıda maddesi üreticileri

gibi virüs sebebiyle çalışma saatleri doğrudan ya da dolaylı etkilenen iş grupları ise bu süreçte daha çok çalışmak zorunda kalıyor. Bu çalışma işveren ile işçinin anlaşması ile fazla mesai olarak da değerlendirilebilir, denkleştirme çalışması olarak da uygulanabilir.

Haftalık Çalışma Süresinin Aşılması

4857 sayılı İş Kanunu gereği haftalık çalışma süresi 45 saati aşamıyor. Bu süreyi aşan çalışmalar ise “fazla çalışma” olarak adlandırılıyor.

Fazla çalışma, işçinin onayı olmadan gerçekleşemiyor. Fakat işveren ve işçiler tarafından daha önceden öngörülemeyen olağanüstü durumlar sebebiyle fazla çalışmaya ihtiyaç duyulması farklı bir olguyu da beraberinde getiriyor. İşveren, talebi karşılayacak miktarda üretim yapabilmek için daha fazla iş gücüne ihtiyaç duyuyor fakat bunu kısa sürede temin etmesi mümkün olmadığı için mevcut işçilerini zorunlu olarak fazladan çalıştırmak istiyor. Bu fazla çalışmanın ücreti işçiye ödenebilir, ya da işçinin talebi doğrultusunda serbest zaman izni olarak da kullandırabilir.

Fazla çalışma ücreti, işçilerin saatlik ücreti üzerinden hesaplanıyor. Haftalık çalışma saati 45 saatin altında olan iş yerlerinde, haftalık 45 saate kadar olan fazladan çalışmanın ücreti en az % 25 zamlı olarak ödenir. Haftalık 45 saati aşan çalışmalarda ise fazladan çalışılan sürenin ücreti, işçinin saatlik ücretinin en az % 50 arttırılması ile hesaplanır.

İşveren bu geçici dönemi, fazla çalışma ücreti yerine denkleştirme usulüne göre çalışma yaparak da karşılayabilir.

Denkleştirme Usulü

Denkleştirme usulü ile çalışma, işçilerin bazı haftalarda fazla bazı haftalarda daha az çalışması ile gerçekleşir. Salgın geçici olduğundan, fazladan çalışmayı gerektiren işlerde salgın sona erdiğinde normal çalışma düzenine dönülecektir. Bu da denkleştirme esasına göre çalışmanın tercih edilmesine neden olabilir.

Salgın hastalık sebebiyle fazla çalışmak zorunda kalan iş yerleri, bu geçici süreç boyunca işçileriyle anlaşarak çalışma sürelerinde denkleştirmeye gidebilirler. Denkleştirme, bire bir olarak uygulanır, işçiye serbest zaman ya da fazla çalışma ücreti hakkı vermez. Örneğin, virüsten korunmak için koruyucu kıyafet üreten bir fabrika düşünelim. Virüs öncesinde, üretime yetecek kadar personel çalıştırıp normal çalışma saatlerini uygularken, salgının etkisiyle hem yurt içi hem de yurt dışı siparişlere yetişebilmek için daha fazla üretim yapıyor. Daha fazla işçiye ihtiyacı olduğu halde, sürecin geçici olması ve zamanın kısıtlı olmasının etkisiyle mevcut işçileri daha fazla çalıştırmayı tercih etmek zorunda kalıyor. Bu iş yerinde 1 ay boyunca işçilerin her hafta 55 saat çalıştıklarını varsayalım. Bir sonraki ay her hafta 35 saat çalıştırıldıklarında denkleştirme usulü uygulanmış olur.

Denkleştirme uygulanırken şunlara dikkat edilmesi gerekir:

• İşçinin yazılı onayının alınması ile gerçekleştirilebilir.
• Denkleştirme, birbirini takip eden 2 aylık süre içinde tamamlanmalıdır. Bu süre toplu iş sözleşmesi ile 4 aya çıkarılabilir.
• Fazla çalışılan günlerde dahi günlük çalışma süresi en fazla 11 saat olabilir.
• Fazla çalıştırılan ve az çalıştırılan haftaların ortalaması 45 saati aşmamalıdır. Aşması durumunda fazla mesai ücreti ödenmelidir.
• Denkleştirme bire bir olarak uygulanır. Fazla çalışılan süre kadar az çalışılır. Örneğin 15 saat fazla çalışıldıysa, 15 saat az çalıştırılır.