iskanunu.com 
İlgili Makaleler
İş kazaları ve meslek hastalıkları sigortasına ilişkin prim oranlarının tespiti ve değiştirilmesine ilişkin usul ve esaslar
Cahit EVCİL
SSK Başkanlığı Sigorta Müfettişi
GİRİŞ
Sosyal Sigortalar Kurumu, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’na göre sigortalı sayılan işçilere ve bu işçilerin geçindirmekle yükümlü oldukları aile bireylerine, yasada belirtilen koşullarla; iş kazası, meslek hastalığı, hastalık, analık, malullük, yaşlılık ve ölüm risklerine karşı sosyal sigorta hizmeti sağlamaktadır. Kurum bu yardımları genel olarak sigortalılardan ve işverenlerden aldıkları primler vasıtası ile yerine getirmektedir.
Prim oranları sabit olmayıp sigorta kollarına göre değişiklikler göstermektedir. Ayrıca iş kazaları ve meslek hastalıkları sigortasına ilişkin işkolu kodu da işyerinde yapılan işin niteliğine göre % 1,5 ile % 7 arasında değişmektedir. İşyerinin tescili sırasında işyerinde yapılan işin niteliğini belirten bildirimlere göre Kurum tarafından işyerine ilişkin tehlike sınıf ve derecesi tespit edilerek işverene tebliğ edilmekte ve prim oranları belirlenmektedir.
Bu yazımızın konusunu iş kazaları ve meslek hastalıkları sigorta koluna ilişkin prim oranlarının belirlenmesi ve değiştirilmesinde yapılacak işlemlere ilişkin usul ve esaslar oluşturmaktadır. Bu amaçla öncelikle prim oranları üzerinde durulacak, daha sonra iş kazaları ve meslek hastalıkları sigorta koluna ilişkin prim oranını belirlenmesi ve değiştirilmesi konularına değinilecek, son olarak da işyeri tehlike sınıf ve derecesine etki edecek değişiklikler ve bunların sonuçları üzerinde durulacaktır.
I- SOSYAL SİGORTA KOLLARINA İLİŞKİN PRİM ORANLARI
Sosyal Sigortalar Kurumu tarafından Prim oranları Tablo 1’de gösterilmektedir.
TABLO 1 : PRİM ORANLARI ( % )
| SİGORTA KOLLARI | SİGORTALI PAYI | İŞVEREN PAYI | TOPLAM |
| İŞKAZ. VE MES. HAS. SİG.* | – | 1,5-7 | 1,5-7 |
| HASTALIK SİGORTASI | 5 | 6 | 11 |
| ANALIK SİGORTASI | – | 1 | 1 |
| MAL. YAŞ. VE ÖLÜM SİG.** | 9 | 11 | 20 |
| GENEL TOPLAM | 14 | 19,5-25 | 33,5-39 |
* 3308 SAYILI Çıraklık ve Meslek Eğitim Kanununa göre, aday çırak, çırak ve işletmelerde meslek eğitimi gören öğrencilerin hastalık sigortası prim oranı % 4’tür ve primlerin tamamı Çıraklık Eğitim Merkezi Müdürlükleri ve Meslek Okulları tarafından ödenmektedir.
** Maden işyerlerinin yeraltı işlerinde çalışanlar ile ağır, yıpratıcı ve zehirleyici işyerlerinden sayılan işlerde çalışanların prim oranı % 22’dir. Bu oranın % 9’u sigortalı, % 13’ ü işveren hissesidir.
Tablo 1’in incelenilmesinde de görüleceği üzere işkazaları ve meslek hastalıkları sigortasının prim oranı % 1.5’tan % 7’ye kadar değişmektedir. Bu sigorta koluna ait primin tamamı işveren tarafından ödenmektedir. İşkazaları ve meslek hastalıkları sigortasının prim oranının tespiti ile ilgili düzenlemeler 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun 74. maddesine dayanmaktadır. 506 sayılı Kanunun 74. maddesinde işkazaları ile meslek hastalıkları sigortası için alınacak primlerin oranının, işyerlerinde yapılan işlerin işkazaları ve meslek hastalıkları bakımından gösterdiğitehlikenin ağırlıklarına göre tespiti usulü konmuş, bu tehlikelerin ağırlıklarına göre sınıflara, ayrıca bu sınıfların da özel iş şartlarına ve tehlikeyi önlemek için alınmış olan tedbirlere göre derecelere ayrılması, her iki konuda uygulanacak esasların Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konacak bir tarife ile tespitolunacağı hükme bağlanmıştır. Madde metninde belirtilen İşkazalarıyla Meslek Hastalıkları Sigortaları Prim Tarifesi 18.03.1981 tarih ve 8 / 2569 sayılı Kararname ile yürürlüğe konulmuştur. Sözkonusu kararname 31.03.1981 tarih ve 17296 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır.
Tarifede iş kolları 12tehlike sınıfına ayrılmış olup, bu sınıfların normal prim oranları yekdiğerinden % 0,5 farklı olmak üzere, en düşük haddi % l,5 en yüksek haddi% 7 olarak tespit edilmiştir.
II- İŞKAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARI SİGORTASI PRİM ORANININ TESPİTİ
506 sayılı Yasanın 75. Maddesinin birinci fıkrasında “ Yapılan işin 74. maddede belirtilen tarifeye göre hangi tehlike sınıfı ve derecesine girdiği ve ödenecek işkazalarıyla meslek hastalıkları sigortası prim oranının Kurumca belli edilerek işverene yazı ile bildirileceği ” hükme bağlanmıştır. Bu hüküm gereğince tescil edilen işyerleri için şube sınıflandırma komisyonunca tespit edilen tehlike sınıfı işverenlere bildirilmektedir.
Yapılan işin tehlike sınıfının tayininde gözönünde bulundurulacak hususlar Prim Tarifesinin 3, 4 ve 5. maddelerinde belirtilmiştir.
Prim Tarifesinin 3. maddesine göre;
Bir işyerinde yürütülen esas işin ayrıntısı ve tamamlayıcısı mahiyetinde olan bütün işlerin sigorta primleri, esas işin tabi olduğu prim oranına göre hesaplanacaktır. Ancak, esas işin ayrıntısı ve tamamlayıcısı sayılan işler sigortalıları birbirine karışmayacak şekilde, ayrı ve bağımsız olarak yürütüldüğü ve ayrı bir işyeri olarak tescil edildiği takdirde, her biri kendi tehlike sınıfının prim oranına tabi tutulacaktır. Örneğin, bir basma fabrikasının dokuma, desenleme ve apre üniteleri esas işin ayrıntısı ve tamamlayıcısı mahiyetinde olduğundan, tamamı birlikte değerlendirilecek ve esas işin prim oranına tâbi olacaktır.
Prim Tarifesinin 4. maddesine göre;
Aynı işveren tarafından, aynı işyerinde yürütülen ve mahiyetleri bakımından ayrı özellikler arz eden ve başka tehlike sınıflarına dahil olan bütün işler, işyerinde en yüksek tehlike sınıfına giren işin prim haddine tabi olacaktır. Örneğin, bir benzin istasyonu işyerinde, akaryakıt satışından başka tamir ve bakım işleri, otel, lokanta, kafeterya vs. işleri de yapılıyorsa, bu işyeri, en yüksek tehlike sınıfına. giren iş hangisi ise, o işin işkolu kodunda tasnif edilecektir.
Prim Tarifesinin 5. maddesine göre;
Bu tarifede gösterilmeyen işlerin, mahiyetleri ve iş kazası ile meslek hastalığı tehlikesinin ağırlığı göz önünde bulundurulmak suretiyle ilgili en yakın iş kolunun dahil olduğuprim haddine tabi olacağı belirtilmiştir. Örneğin, arkeolojik kazı işi Prim Tarifesinde yer almamıştır. Fakat yapılan iş kazı olması dolayısiyle bina inşaatı için yapılan hafriyata benzediği ve bina için yapılan hafriyatlar da bina inşaatı içinde mütalâa edildiğinden, arkeolojik kazı işi en yakın işkolu olan (4003) inşaat kodunda tasnif edilmektedir.
Prim Tarifesinin 6. ve 7. maddesine göre;
Her tehlike sınıfının üst, normal ve alt olmak üzere üç tehlike derecesine ayrıldığı,
Üst derece prim oranının dahil olduğu tehlike sınıfının normal prim oranından %0.2 daha yüksek, alt derece prim oranının normal prim oranından %0.2 daha düşük olduğu, şu kadar ki, I. tehlike sınıfındaki işyerleri için alt derece prim oranının, bu sınıfın normal prim oranının altına düşmeyeceği ve XII tehlike sınıfındaki işyerleri içinde üst derece prim oranının, bu sınıfın normal prim oranını geçmeyeceği,
Dereceleme hesabının yapıldığı yıldan önceki 3 takvim yılı içinde, aynı işkolunda 40 bin gün için sigorta primi tahakkuk ettirilmiş olan işyerlerinin derecelemeye tabi olacakları, bu işyerlerinin girecekleri tehlike derecelerinin; derecenin tayin edildiği yıldan önceki üç takvim yılı içinde vukua gelerek Kurum kayıtlarına intikal eden ve işyerinin özelşartları ile tehlikeyi önlemek için alınmış olan emniyet tedbirlerinin de neticesini gösteren işkazaları, meslek hastalıkları, daimi işgöremezlik ve ölüm vak’alarına göre işyerlerinin münferiden arzedeceği tehlikenin ağırlığı nazara alınarak Sosyal Sigortalar Kurumu tarafından tayin olunacağı,
Yukarıda belirtilen 3 yıllık devre için 40 bin gün sigorta primi tahakkuk ettirilmemiş olan işyerlerinin dahil bulundukları işkolunun normal prim oranı üzerinden prim ödeyecekleri hüküm altına alınmıştır.
III- İŞKOLU KODUNUN DEĞİŞTİRİLMESİNDE TAKİP EDİLECEK USUL VE ESASLAR
İş veya işyerinin 506 sayılı Kanunun 75. maddesinin birinci fıkrasına istinaden işkolu koduna göre Kurumumuzca tayin edilen tehlike sınıf ve derecesi;
A) İşverenin isteği üzerine, aynı maddenin altıncı fıkrasına istinaden, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca veya üçüncü fıkrası hükmüne göre Sosyal Sigortalar Kurumunca,
B) Tayin edilen tehlike sınıf ve derecesinin, yapılan işe uymadığının tespit edilmesi üzerine 506 sayılı Kanunun 75. maddesinin üçüncü fıkrası hükmüne istinaden Sosyal Sigortalar Kurumunca,
C) Tehlike sınıf ve derecesinin tayin ve tespitinden sonra işin mahiyetinde tehlike sınıf ve derecesine dokunabilecek değişiklik meydana gelmesi halinde 506 sayılı Kanunun 76. maddesine istinaden Sosyal Sigortalar Kurumunca değiştirilebilmektedir. Bu üç durum aşağıda ayrıntılı olarak açıklanacaktır.
TABLO 2 : İŞKOLU KODUNUN 506 SAYILI YASANIN 75. MADDESİNE GÖRE DEĞİŞTİRİLMESİNDE TAKİP EDİLECEK USUL VE ESASLAR
A- İŞVEREN TARAFINDAN İTİRAZ HALİ
a-BİR AY İÇİNDE İTİRAZ HALİ
İtiraz Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yapılır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca üç ay içinde alınacak kararın uygulama tarihi, karar Bakanlıkça geç de alınmış olsa,itiraz konusu tehlike sınıf ve derecesinin iş veya işyerinde uygulanmaya başladığı tarih olacaktır.
b-BİR AY DIŞINDA İTİRAZ HALİ
Bir ay dışındaki itirazlar Kurumca karara bağlanacaktır. İtiraz takvim yılı başından en az iki az önceyapıldığıtaktirde uygulama, itirazı takip eden takvim yılı başından itibaren başlayacaktır.
B- KURUMCA TESPİT EDİLMESİ HALİ
Sigorta Müfettişlerince değişikliğin tespit edilmesi halinde, değişiklik şube sınıflandırma komisyonu tarafından yapılmaktadır. Değişiklik, takvim yılından en az bir ay önce işverene tebliğ edilmek şartıyla, uygulama kararı takip eden takvim yılı başından itibaren başlayacaktır.
A- GEREK İLK DEFA TAYİN EDİLEN GEREKSE SONRADAN DEĞİŞTİRİLEN TEHLİKE SINIF VE DERECESİNE İŞVERENCE İTİRAZ EDİLMESİ
a- İlk Defa Tayin Edilen veya Sonradan Değiştirilen Tehlike Sınıf ve Derecesine İşveren tarafından Bir Ay İçinde İtiraz Edilmesi 506 sayılı Kanunun 75. maddesinin altıncı fıkrasında, aynı maddenin birinci fıkrası gereğince tehlike sınıf ve derecesinin işverene tebliğini müteakip bu karara karşı bir ay içinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına itirazda bulunulabileceği, bu itirazların Bakanlıkça incelenerek üç ay içinde verilecek kararın ilgiliye bildirileceği açıklanmış olduğundan, 506 sayılı Kanunun 75.ve 76. maddelerine istinaden işkolu koduna göre tespit edilen tehlike sınıf ve derecesinin tebliğinden itibaren bir ay içinde vaki itirazların Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına yapılması gerekir. Ancak Bakanlığa itirazın yapılmış olması primlerin ödenmesine engel olmaz. Bakanlık yapılan itirazları inceleyerek 3 ay içinde karar vermek durumundadır. Bakanlığın kararlarına karşı İdare Mahkemesine başvurma ve onun kararlarına karşı da Danıştay’da iptal davası açma hakkı bulunmaktadır.
İşverenin bir aylık süre içinde itiraz etmesi üzerine 506 sayılı Kanunun 75. maddesinin altıncı fıkrası hükmüne göre Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca alınacak kararın uygulama tarihi, itiraz, konusu tehlike sınıf ve derecesinin o iş veya işyerinde uygulanmaya başladığı tarih olacaktır. Bakanlıkça karar geç de alınmış olsa bidayetten itibaren tatbik edilmektedir.
b- Gerek ilk defa tayin edilen, gerekse sonradan değiştirilen tehlike sınıf ve derecesine işveren tarafından bir aylık süre dışında itiraz edilmesi hali
Sosyal Sigortalar Kurumunca, gerek i1k defa tespit edilerek, gerekse sonradan değiştirilerek işverene tebliğ edilen tehlike sınıf ve derecesine 506 sayılı Kanunun 75. maddesinde belirtilen bir aylık süre dışında itiraz edilmesi halinde, bu itirazlar Sosyal Sigortalar Kurumu merkez birimleri tarafından incelenerek karara bağlanmakta iken 28.02.1994 tarihli 16-76 Ek sayılı Genelge ile artık bu itirazlar Sigorta Müdürlüklerince incelenerek karara bağlanmaktadır.
Yapılan inceleme sonucunda Şube Sınıflandırma Komisyonunca alınan kararın işverene tebliğinden sonra itirazların takvim yılı başından önceki iki ay içinde yapılmış olması şartıyla karar itirazın yapıldığı tarihi takip eden yıl başından itibaren hüküm ifade edecektir.
B – TAYİN EDİLEN İŞ KOLU KODU VE TEHLİKE SINIFININ YAPILAN İŞE UYMADIĞININ KURUMCA TESPİT EDİLMESİ
506 sayılı Kanunun 75. maddesinin üçüncü fıkrası hükmüne göre Sosyal Sigortalar Kurumuncatespit edilmiş bulunan tehlike sınıf ve derecesi, yaptıracağı incelemelere dayanarak kendiliğinden veya işverenin isteği üzerine değiştirebilir.
Bu itibarla, gerek ilk defa tespit edilerek, gerekse sonradan değiştirilerek işverenlere tebliğ edilen işkolu kodu ve tehlike sınıfının yürütülen işe uymadığı, yani hatalı olarak tespit edilmiş olduğu, işyeri mahallinde müfettiş tarafından yapılan tahkikat sonunda tanzim olunan ve işveren veya vekilinin imzasını taşıyan tutanakla tespit edildiği takdirde, bu tutanak ve rapordaki bilgiler dikkatealınarak Ünite Sınıflandırma Komisyonunca alınacak karar takvim yılı başından en az bir ay önce işverene tebliğ edilmek şartıyla karar tarihini takip eden takvim yılı başından itibaren uygulanabilmektedir.
İşverenin isteği üzerine yapılan işkolu kodu ile tehlike sınıfı değişikliğine ilişkin kararın, kararın alındığı tarihi takibeden takvim yılı başından itibaren uygulanabilmesi için takvim yılından en az bir ay önce işverene tebliğ şartı yoktur. İşveren tarafından değişiklik isteğinin takvim yılından en az iki ay önce Kuruma bildirilmesi halinde, karar ne zaman alınırsa alınsın, isteği takibeden takvim yılı başından itibaren uygulanmaktadır. Örneğin işverence işkolu kodu ile tehlike sınıfı değişikliği 01.09.1998 tarihinde talep edilmiş ve buna ait karar15.12.1998 tarihinde alınmış olsa, bu karar 01.01.1999 tarihinden itibaren uygulanacaktır. Sözkonusu karar 01.02.1999 tarihinde alınmış da olsa işverenin talebi Kanunda öngörülen takvim yılından önceki iki aylık süre içinde yapıldığı için bu karar 01.01.1999 tarihinden itibaren tatbik edilecektir. Ancak işverence işkolu kodu ile tehlike sınıfı değişikliği 03.11.1998 tarihinde talep edilmiş ve buna ait karar 03.12.1998 tarihinde alınmışsa, işverenin talebi Kanunda öngörülen takvim yılından en az iki ay önce yapılmamış olması sebebiyle, bu karar ancak 01.01.2000 tarihinden itibaren uygulanacaktır.
Yukarıda da belirtildiği üzere, Kurumca tespit edilerek işverene tebliğ edilen iş kolu kodu, tehlike sınıf ve derecesinin Kurumca resen veya işverenin talebi üzerine değiştirilmesi gerektiğinde, takvim yılı başından en az bir ay önce işverene tebliğ edilmesi veya işveren tarafından değişiklik isteğinin yılbaşından iki ay önce Kuruma bildirilmesi şartıyla, yeniden belirlenen işkolu kodu takip eden yılbaşından sonra uygulanabilmektedir. Bu durum geçici nitelikteki işyerlerinde işkolu kodu değişikliği yapılamaması ve iş kazaları ve meslek hastalıkları sigortası primi farklarının tahsil edilememesi gibi sonuçlar doğurmaktadır. Bu nedenle, işkolu kodu değişikliklerinin kapsam tarihi itibariyle uygulanabilmesine yönelik bir yasal düzenlemenin yapılması yerinde olacaktır.
C- TEHLİKE SINIF VE DERECESİNE DOKUNABİLECEK DEĞİŞİKLİKLER
İş veya işyerinde yürütülen işin mahiyetinde, işkolu kodu ile tehlike sınıfının tayin ve tespitinden sonra değişiklik yapılması halinde Kanunun 76. maddesi uyarınca Sosyal Sigortalar Kurumunca değiştirilmesi gerekmektedir.
76. maddenin birinci fıkrası ile işverene tehlike sınıf ve derecesine dokunabilecek her türlü değişiklik bir ay içinde Sosyal Sigortalar Kurumuna yazı ile bildirmek mecburiyeti konulmuş ve maddeye göre alınacak kararlarınhangi tarihten itibaren uygulanacağı madde metninde açık olarak gösterilmiştir.
Madde hükmüne göre, tehlike sınıf ve derecesine dokunabilecek değişiklik bir ay içinde Kuruma yazı ile bildirilirse, işyerinin iş kolu kodu ile tehlike sınıfı, değişikliğin meydana geldiği tarihten sonraki ay başından itibaren değiştirilecektir.
İşyerinde tehlike sınıf ve derecesine dokunabilecek değişikliğin meydana gelmesi üzerine durum işveren veya vekili tarafından bir ay geçtikten sonra Kuruma bildirildiği veya değişiklik Kurumca öğrenildiği takdirde;
a – Değişiklik dolayı siyle tehlike sınıfı yükseliyorsa, işyerinin işkolu kodu ile tehlike sınıfının, değişikliğin meydana geldiği tarihi takibeden ay başından,
b – Değişiklik dolayı siyle tehlike sınıfı alçalıyorsa, işyerinin işkolu kodu ile tehlike sınıfının, değişikliğin kurumca öğrenildiği tarihi takibeden ay başından,
c – Değişiklik dolayısiyle işyerinin tehlike sınıfı değişmiyorsa işyerinin işkolu kodu ile tehlike sınıfının değişikliğin,Kurumca öğrenildiği tarihi takibeden ay başından, itibaren değiştirilmesi gerekir.
IV-İŞKOLU KODUNUN EVVELKİ BİR TARİHE GÖRE DEĞİŞTİRİLMESİ HALİNDE TAHAKKUK EDECEK EK PRİME GECİKME ZAMMI UYGULAMASI
Yukarıda da belirtildiği üzere gerek ilk defa tayin edilen, gerekse sonradan herhangi bir biçimde değiştirilerek işverenlere tebliğ edilentehlike sınıf veya derecelerinin yürürlük tarihi tebliğ tarihinden önceki bir tarihe rastlayabilmektedir.
Bu durumda tespit edilerek veya değiştirilerek tebliğ edilen tehlike sınıfı veya derecesinin yürürlük tarihi ile işverenlere tebliğ edilen tarih arasındaki süreye ait bulunan iş kazalarıyla meslek hastalıkları sigortası priminin veya farkının tebliğ tarihini takip eden ayın sonuna kadar Kuruma ödenmesi halinde, kanuni süresi içinde ödenmiş kabul edilmektedir. Söz konusu prim veya farkı bu süre içinde ödenmediği taktirde ise, gecikme zammı tahakkuk ettirilmektedir.
SONUÇ
İşverenlerin ödeyecekleri iş kazaları ve meslek hastalıkları sigortası prim oranının tespitinde işyerinde yapılan işin niteliği göz önüne alınmaktadır. İşyerinde yapılanişe ilişkin bilgiler ise işveren tarafından işyeri bildirgesi ile Kuruma bildirilmektedir. İşyerine ilişkin işkolu kodunun doğru bir şekilde belirlenebilmesi için işyeri bildirgesindeki işyerinde yapılacak işe ilişkin bölümün doğru ve tereddüde yer vermeyecek şekilde doldurulması ve işyerinde yapılan işe ilişkin değişikliklerin süresinde Kuruma bildirilmesi gerekmektedir.
SSK Başkanlığı Sigorta Müfettişi Sayın Cahit Evcil’e değerli açıklamalarından dolayı teşekkür ederiz.
DATASSIST İnsan Kaynakları
