iskanunu.com 
İlgili Makaleler
ANALIK (GEBELİK VE DOĞUM) GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ
Bekir GEÇER
Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi
Sigortalı kadın analık(gebelik ve doğum) hali nedeniyle belirli bir süre çalışamamakta ve ücretten yoksun kalmaktadır. Doğumun olduğu tarihinden önceki bir yıl içinde kendisi için en az 120 gün analık sigortası primi ödenmiş bulunması, doğumdan önceki ve doğumdan sonraki sekiz haftalık sürelerde (56’şar gün) işyerinde çalışılmamış olma koşulları ile doğum yapan kadın sigortalıya iş göremezlik ödeneği verilmektedir.
Sigortalı kadının gebelik ve doğum nedeniyle belirli bir süre çalışamaması hem tıbbi gereklilikten hem de 4857 sayılı İş Yasası’nın 74. maddesi’nin “Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır.” Hükmünden kaynaklanmaktadır. Kadın sigortalıların doğum öncesi ve doğum sonrası sekiz haftalık süreler doğrudan yasadan kaynaklanan “yasal geçici iş göremezlik süresi” niteliğindedir. Bu nedenle de bu devrede kadın sigortalıya verilen geçici iş göremezlik ödeneği “yasal geçici iş göremezlik ödeneği” olarak kabul edilmektedir.
A. Geçici İş Göremezlik Ödeneği Hesabı
Kendisi için doğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün analık sigortası primi ödenmiş bulunan sigortalı kadının analığı halinde, doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık sürede, çoğul gebelik halinde ise, doğumdan önceki sekiz haftaya iki haftalık süre ilave edilerek çalışmadığı her gün için, sağlık tesisinde yataklı tedavi görüp görmediğine bakılmaksızın günlük kazancının 2/3’ü üzerinden geçici iş göremezlik ödeneği hesaplanır.
B. Çoğul Gebelik Halinde İş Göremezlik Ödeneği
Çoğul gebelik(ikiz, üçüz,dördüz veya beşiz çocuk doğumu) durumunda doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki hafta ilave edilerek iş göremezlik ödeneği verilmektedir. Çoğul gebelik durumunda sigortalı kadının doğum öncesi için iş göremezlik ödeneğine esas süre 56 günden değil 70 günden oluşmaktadır.
HEKİM RAPORU VE İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ İLİŞKİSİ
506 sayılı Yasa’nın 49. maddesine göre kadın sigortalıya doğumdan önce ve sonra sekiz haftalık süreler için geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi, hekim raporu koşuluna bağlı değildir.
Kadın sigortalı, sağlık durumu elveriyorsa hekimin de bu durumu rapora bağlaması koşuluyla doğuma üç hafta kalana dek işyerinde çalışmaya devem edebilir. Bu durumda kadın sigortalının çalışmaya devam ettiği süreler doğum sonrası iş göremezlik süresine(sekiz haftalık süreye yani 56 güne) eklenerek hesaplama yapılır.
Doğumdan önce ve doğumdan sonra sekizer haftalık süreler yasal iş göremezlik süresi niteliğindedir. Bu sürelerin haricinde hekim raporu ile iş göremezlik süresi oluşabilir. Ancak bu süreler hastalık sigortası kapsamında işlem gören geçici iş göremezlik niteliğindedir.
Doğum öncesi sekiz haftalık iş göremezlik hekim raporu ile belirlenmektedir. Hekimin rapor tarihi aynı zamanda sekiz haftalık doğum öncesi iş göremezlik süresinin başlangıcıdır. Hekim tarafından doğum tarihinin isabetli biçimde saptanamaması nedeniyle doğumun sekiz haftadan önce gerçekleşmesi durumunda sekiz haftalık süreden arta kalan süreler için iş göremezlik ödeneği verilmez ve bu süreler doğum sonrası sekiz haftalık süreye eklenmez.
Diğer yandan kadın sigortalı herhangi bir hekim raporuna dayanmaksızın doğuma kadar veya doğuma üç hafta kalıncaya kadar işyerinde istirahata ayrılmayıp çalışmaya devam etmesi halinde, işyerinde çalışmaya devam ettiği süreler için iş göremezlik ödeneği alamaz.
Kadın sigortalının doğumdan önceki ve sonraki sekiz haftalık süreler için iş göremezlik ödeneği alabilmesi için işe gelmemesi yeterli görülmektedir.Bu sürelerde kadın sigortalının gerçek anlamda “iş göremez” olması(yatak istirahatı gibi) gerekmez.
GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK DEVRESİNDE SİGORTALI KADINA ÜCRET ÖDENMESİ DURUMU
Kadın sigortalının doğumdan önce ve sonraki sekiz haftalık sürelerde işyerinde fiilen çalışmamış olmasına rağmen işveren tarafından atıfet kabilinden(rızaen) ücret ödenmesi ve sigortalılık bildirimin devam ettirilmesi hiçbir şekilde geçici iş göremezlik ödeneğini etkilemez.
Ancak doğum öncesi sekiz haftalık iş göremezlik süresi başlangıcında kendisi için “en az 120 gün analık sigortası primi ödenmiş olunması” koşulunu taşımayan kadın sigortalı, doğumdan önceki sekiz haftalık istirahat süresi içinde, işyerinde fiilen çalışmamasına rağmen işveren tarafından kendisine atıfet kabilinden(rızaen) ücret ödenmesi ve sigortalılık bildirimin devam ettirilerek, geçici iş göremezlik ödeneği için gerekli bulunan 120 gün elde edilse dahi doğum öncesi sekiz haftalık süre için kadın sigortalı iş göremezlik ödeneği alamaz. Bunun nedeni, geçici iş göremezlik ödeneği için gerekli olan prim ödeme gün sayısı koşulunun aynı anda geçici iş göremezlik ödeneği alarak yerine getirilemeyeceği koşuludur.
506 sayılı Yasa’nın 49. maddesinde “Kendisi için doğumdan önceki bir yıl için de en az 120 gün analık sigortası primi ödenmiş bulunan sigortalı kadının analığı halinde, doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık sürede, çoğul gebelik halinde ise, doğumdan önceki sekiz haftaya iki haftalık süre ilave edilerek çalışmadığı her gün için geçici iş göremezlik ödeneği verilir” hükmü yer aldığından , doğum öncesi sekiz haftalık iş göremezlik süresi başlangıcında kendisi için en az 120 gün analık sigortası primi ödenmiş olunması koşulunu taşımayan kadın sigortalı, doğum öncesi sekiz haftalık istirahat süresi içinde işverenin atıfet kabilinden(rızaen) yapacağı ücret ödemesi ve buna dayalı olarak yapılan sigortalılık bildirimi sonucunda “doğum” tarihine kadar 120 gün analık sigortası primi ödenmiş olunması koşulu ile doğum sonrası sekiz haftalık istirahat süresi için geçici iş göremezlik ödeneğine hak kazanacaktır.
ÖRNEK: …… Sigorta ve Aracılık Hizmetleri A.Ş. işyerinde çalışan kadın sigortalı 14.03.2007 tarihinde hekim muayenesi sonrasında yedi haftalık gebe olduğunu öğrenmiştir. Hekimin ön gördüğü doğum tarihi ise 14.11.2007 tarihi olarak belirlenmiştir. Kadın sigortalı 14.09.2007 tarihinde doğum öncesi sekiz haftalık istirahatına ayrılır. Ancak işveren kadın sigortalıya çalıştığı dönemde kendisine ödenen aylık ücreti rızaen(gönüllü olarak, atıfet kabilinden) ödemeye devam eder ve ücret ödeme bordrolarını buna göre düzenler. Kadın sigortalının doğumu öngörüldüğü üzere 14.11.2007 tarihinde gerçekleşir. İşveren doğumdan sonra kadın sigortalının iş göremez kaldığı sekiz haftalık sürede de ücret ödemeye devam eder. İşyerinde çalışmadığı halde kendisine ücret ödenmeye devam edilen kadın sigortalı aynı zamanda doğumdan önceki ve sonraki sekiz haftalık sürede iş göremezlik ödeneği alabilir mi?
Kadın sigortalının doğumdan önce ve sonraki sekiz haftalık iş göremezlik sürelerde işyerinde çalışmamış olmasına rağmen işveren tarafından atıfet kabilinden(rızaen) ödenen ücretler hiçbir şekilde geçici iş göremezlik ödeneğini etkilemez. Kadın sigortalı işyerinde çalışmamış olmak koşuluyla hem ücretini hem de geçici iş göremezlik ödeneğini veya iş göremezlik ödeneği ile gebelik öncesi dönemde çalışırken aldığı aylık ücret tutarı arasındaki fark tutarı alabilir.
KADIN SİGORTALININ DOĞUM İSTİRAHATİNDE İŞTEN ÇIKMASI DURUMUNDA İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNİN DURUMU
506 sayılı Yasa’nın 43. maddesi analık sigortasının kapsamını ve bu kapsamda sağlanacak yardımları belirlerken “gebelik muayenesinin yaptırılması” hususunu ilk aşama olarak kabul etmiştir. Bu açıdan bakıldığında 506 sayılı Yasa bakımından analık sigorta olayı gebelikle başlayıp doğum ve doğum sonrası sekiz haftalık istirahatla son bulan bir süreçtir. 506 sayılı Yasa’nın 49. maddesinde doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık sürelere ilişkin geçici iş göremezlik ödeneği ve bu ödeneğe hak kazanma koşulları düzenlenirken açıkça “analık hali” ifadesine yer verilmiş olması nedeniyle kadın sigortalının gebelik devresinde sekiz haftalık süreye ve doğum sonrası sekiz haftalık süreye ilişkin iş göremezlik ödenekleri mutlak kazanılmış hak olarak ele alınmıştır. Açıklanan nedenlere bağlı olarak sigortalı kadının gebelik istirahatının(doğum öncesi sekiz hafta) başladığı tarihte sigortalılık niteliğinin devam etmesi ve gerekli prim gün sayısına sahip olması koşullarıyla doğumdan önce veya doğumdan sonra herhangi bir nedenle hizmet akdi sona erse dahi doğum öncesi ve doğum sonrası sekiz haftalık sürelere ilişkin geçici iş göremezlik ödeneği alma hakkı devam eder.
ANALIK GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİNDE KESİNTİ YAPILIP YAPILAMAYACAĞI
506 sayılı Yasa’nın 50. maddesinde “Kurumca sağlanacak olan doğum yardımlarından haklı ve makul sebep olmaksızın yararlanmayı reddeden yahut hekim veya ebenin lüzum gösterdiği tedbirleri almaması yüzünden hastalandığı veya hastalığın arttığı mütehassıs hekim raporu ile tespit edilen sigortalı kadınlara geçici iş göremezlik ödeneğinin % 50’si verilmez” hükmü yer almaktadır. Diğer yandan 506 sayılı Yasa’nın 49/III. maddesinde “Bu ödenek hiçbir şekilde kesilmez” denilmektedir. İlk etapta bu iki Yasal düzenleme arasında çelişki bulunduğu sonucuna varılabilir. Ancak açıkça anlaşılacağı üzere 506 sayılı Yasa’nın 50. maddesinde “hastalandığı veya hastalığın arttığı “ ifadesi kullanılarak doğumdan sonraki sekiz haftalık sürelerin dışına taşan ve “analık sigortasından” değil “hastalık sigortasından” işlem görecek istirahat sürelerine ilişkin olan geçici iş göremezlik ödeneğinden % 50 kesinti yapılabilecektir. Analık sigortası kapsamında yer alan doğumdan önceki ve doğumdan sonraki sekiz haftalık sürelere ilişkin geçici iş göremezlik ödeneği “Yasal geçici iş göremezlik ödeneği” niteliğinde olup hiçbir şekilde kesilemez ve eksiltilemez. 506 sayılı Yasa’nın 49/III. maddesinin “Bu ödenek hiçbir şekilde kesilmez” hükmü de bu hususa işaret etmektedir.
ÖRNEK: …… Sigorta ve Aracılık Hizmetleri A.Ş. işyerinde çalışan kadın sigortalı 14.03.2007 tarihinde hekim muayenesi sonrasında yedi haftalık gebe olduğunu öğrenmiştir. Hekimin ön gördüğü tahmini doğum tarihi ise 14.11.2007 olarak belirlenmiştir. Devam eden periyodik kontrollerde kadın sigortalının kalp sağlığı konusunda olumsuz belirtilen olabileceği saptanarak ayrıntılı kalp muayenesi önerisinde bulunulmuş ve bu durum kadın sigortalının raporlarına yazılmıştır. Kadın sigortalı kalp muayenesini ihmal ederek 14.09.2007 tarihinde doğum öncesi sekiz haftalık istirahatına ayrılmıştır. Kadın sigortalının doğumu tahmin edildiği üzere 14.11.2007 tarihinde gerçekleşir. Ancak doğum sırasında kalp durmasına bağlı kısmi geçici sağlık problemleri ortaya çıkmıştır.
Kadın sigortalı doğumdan sonraki sekiz haftalık iş göremezlik süresini hastanede yataklı tedavide geçirmek durumunda kalmıştır. Sekiz haftalık süre bitiminde hekim raporu ile sigortalı kadının sekiz gün daha hastanede kalmasına karar verilmiştir. Bu süre sonunda kadın sigortalı altı gün evinde istirahatlı bırakılması koşuluyla hastaneden çıkarılmıştır. Bu durumda bu kadın sigortalının geçici iş göremezlik ödeneği nasıl hesaplanacaktır?
Doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık sürelere ilişkin geçici iş göremezlik ödenekleri, sigortalı kadının bu sürelerde işyerinde çalışmamış olması(istirahatlı olması) koşuluyla hiçbir kesinti olmaksızın verilmesi gerektiğinden kadın sigortalı 14.09.2007 tarihi ile 14.01.2008 tarihi arasında istirahatlı kaldığı sürelere ilişkin geçici iş göremezlik ödeneğini hiçbir kesinti olmaksızın almaya hak kazanır. Kadın sigortalı, hekimin raporla lüzum gösterdiği tedbirleri(kalp muayenesi) almaması yüzünden doğum sonrasında 14 günlük fazladan iş göremez durumda kalmıştır. Ancak bu fazladan iş göremezlik süresi analık sigortası kapsamında değil hastalık sigortası kapsamında değerlendirilen bir durumdur. Bu nedenle 506 sayılı Yasa’nın 50. maddesinin “Kurumca sağlanacak olan doğum yardımlarından haklı ve makul sebep olmaksızın yararlanmayı reddeden yahut hekim veya ebenin lüzum gösterdiği tedbirleri almaması yüzünden hastalandığı veya hastalığın arttığı mütehassıs hekim raporu ile tespit edilen sigortalı kadınlara geçici iş göremezlik ödeneğinin % 50’si verilmez” hükmü gereğince kadın sigortalının doğumdan sonraki sekiz haftalık süreyi aşan on dört günlük iş göremezlik süresi için verilmesi gereken iş göremezlik ödeneğinin % 50’si kesilir.
Görüleceği üzere 506 sayılı Yasa’nın 50. maddesinde öngörülen % 50 oranında iş göremezlik ödeneği kesintisi doğum öncesi ve sonrası sekizer haftalık iş göremezlik sürelerine düşen iş göremezlik ödeneği ile ilgili değildir. doğum öncesi ve sonrası sekizer haftalık iş göremezlik sürelerine ilişkin olan iş göremezlik ödeneği hiçbir durumda eksiltilemez.
Bu Yasal düzenlemenin tek istisnası bulunmaktadır. Doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık süreye ilişkin geçici iş göremezlik ödeneği, sigortalı kadının bu sürelerde istirahatlı kalmayarak işyerinde çalışması durumunda, çalışılan günlere isabet eden iş göremezlik ödeneği kesilir. 506 sayılı Yasa’nın 49. maddesinde “Kendisi için doğumdan önceki bir yıl için de en az 120 gün analık sigortası primi ödenmiş bulunan sigortalı kadının analığı halinde………. çalışmadığı her gün için geçici iş göremezlik ödeneği verilir” ifadesi ile bu hususa dikkat çekilmiştir.
KAYNAKLAR:
1. İş kazaları ile Meslek Hastalıkları, Hastalık ve Analık Sigortaları Uygulamaları. 03.03.1986 tarih ve 3 sayılı Genelge
2. 08.08.2003 tarih ve 3-221 sayılı Genelge (4958 sayılı Kanunla Getirilen Yeniliklerle İlgili Olarak Kısa Vadeli Sigorta Kolları Yönünden Yapılacak İşlemler)
3. 506 sayılı Sosyal Sigortalar Yasası’nın İş kazaları ile Meslek Hastalıkları, Hastalık, Analık Sigortaları Uygulamaları (Yayın No:371)
3. Sigorta Müfettişleri Eğitim Notu ve Çalışma Talimatı(2000)
