Pandemide Yan Haklar Ne Olacak?

Pandemi firmaların birçoğunu fazlasıyla etkiledi. Bazı iş yerleri faaliyetlerine bu dönemde tamamen ara vermek durumunda kalırken bazıları da tam kapasite faaliyet gösteremedi. Oluşan bu iş kaybının işçilere yansımasını minimuma indirmek için çalışanların ücret ödemeleri devlet tarafından desteklendi. Şartlar böyleyken, işverenlerin bu dönemde bazı yan haklarda kısıntı yapmaya yöneldiği örnekleri hepimiz sıkça görüyoruz. Peki, işverenler yan hakları hangi şartlarda kısabilir?

İşçiye Sağlanan Yan Hakların Hangi Şartlarda Ödenmesi Zorunludur?

Yürürlükte olan iş mevzuatına göre, işveren işçiye çalışması karşılığı asıl ücretini ödemekle yükümlü. Bu ücret dışında işçiye sağlanacak haklar yasalarla zorunlu tutulmuyor. Örneğin işverenlerin işçilerine yemek parası ya da yol parası vermek gibi bir zorunluluğu bulunmuyor. Yan haklar tamamen işçi ve işverenin karşılıklı anlaşması ile iş sözleşmesine dâhil edildikten sonra taraflar için bir zorunluluk haline geliyor. İş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde yer alan hakların mutlaka işçiye ödenmesi gerekiyor.

İş yerinin geleneği olarak tüm diğer çalışanlara ödenen genel yan haklar, iş sözleşmesinde yer verilmese bile işe giren veya mevcutta o iş yerinde çalışan herkese ödenmek zorunda. İşverenin işçiler arasında esaslı bir nedene dayanmadan ayrım yapması, birine ikramiye öderken, diğer işçiye ödememesi “eşit davranma” ilkesinde ters düşüp, işçiye ayrımcılık tazminatı hakkı doğurabilir. Esaslı gerekçelere bağlanmış yan haklar ise, sadece belli işçilere ödenebilir. Örneğin iş yerinde İngilizce bilen işçilere “dil tazminatı” ödeniyorsa, diğer işçiler bu haktan yararlanmaz. Veya performans ölçümleyerek ödenen primleri her işçi aynı miktarda hak etmeyebilir.

İşverenin işçilerine belli periyotlarda düzenli ve sürekli olarak sağladığı bazı haklar da, iş sözleşmesinde yer almasa da işçilerin hakkıdır. Örneğin, 2 sene boyunca işçilerine her bayramda bayram harçlığı veren işverenler, bir sonraki yıl işçilerine bayram harçlığı ödemek zorundadır.

Yan Haklardan Nasıl Vazgeçilebilir?

Yan hakların sadece işverenin ya da işçinin kararı ile değil, karşılıklı anlaşma ile zorunlu olduğundan bahsetmiştik. Yan haklardan vazgeçerken de mutlaka karşılıklı anlaşmak gerekiyor. İşveren, düzenli olarak ödediği bir yan hakkı ortadan kaldırmak istiyorsa, işçinin yazılı olarak onayını almak zorunda. Onay vermesi durumunda işçi yan hakkından vazgeçmiş, işverenin de ödeme zorunluluğu ortadan kalkmış olur. İşçinin yazılı onay vermemesi durumunda ise işveren bu ödeme ya da yardıma devam etmek zorunda.

İşçilerin hakkı olan bir ödemenin işveren tarafından ödenmemesi, işçinin ücretinin eksik ödenmesi anlamına geliyor. Ücreti eksik ödenen işçi, öncelikle işvereni uyararak ek ödemenin tarafına yapılmasını talep edebilir. İşveren bu uyarıya rağmen işçiye hakkı olan ödemeyi yapmıyorsa, işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshetme hakkı doğabilir. Bu durumda işçi kıdem tazminatını da hak ederek iş sözleşmesini sonlandırabilir. (4857 sayılı İş Kanunu madde 24/II-e)

Pandemi Şartlarında Yan Haktan Vazgeçilebilir mi?

Pandemi koşullarından etkilenen işverenlerin, asıl ücretleri ödemekte zorlanırken yan hakları kısmak istemesi sıkça karşılaşılan bir durum. Mevcut yasal düzenlemeler genel şartlara uygun olarak hazırlandığından, işverenin böyle bir hakkı bulunmuyor.

Yan hakkın işçiye verilme sebebi de önem taşıyor. İşçiye, sadece iş yerine gidip geldiği günler için yol parası ödemesi yapan bir iş yeri, Pandemi döneminde iş yerine gelmeyen işçilerine yol parası ödememesi yasal bir durum olarak kabul edilebilir. Fakat her yıl ödediği ikramiyeden, tek taraflı vazgeçmesi mümkün değil.

İşçinin pandemi nedeniyle işveren tarafından ücretsiz izne gönderildiği ya da iş yerinin kapandığı durumlarda, iş sözleşmesi askıda olduğundan, işçiye ödenmesi gereken yan haklar da askıda kalacak. Bu durumda işçi sadece ücretsiz izin nedeniyle (şartları sağlıyorsa) devletin sağladığı nakdi ücret desteğinden yararlanacak.

Yan hakkı kendisine ödenmeyen işçinin hakkını aramak için konuyu yargıya taşıdığı durumlarda, yargının bu konuda yorumu da önemli. Konunun ekonomik şartlar ve Pandemi koşulları da göz önünde bulundurularak değerlendirilmesi, mevzuatta çok da yoruma açık olmayacak şekilde düzenlenmiş bu haklarla ilgili nasıl bir sonuç doğuracağı henüz bilinmiyor.