Askerlikten Doğan İşe Başlatmama Tazminatı

İşten “askerlik görevi” için ayrılmak, işçinin bir başka sebeple işi bırakmasından daha farklı konumlandırılıyor. Askerlik zorunlu vatandaşlık görevi olduğundan, askere gitmesi gereken işçinin, bir işverene bağlı çalışıyor olması görevinin önünde engel teşkil etmiyor. Bu nedenle askerlik, işçinin zorunlu ayrılışıdır. İş Kanunu mevzuatı da, bu anlamda işçinin işini korumayı amaçlayan birtakım düzenlemelere yer veriyor.

İşçi askerlikle ilgili tazminatı 2 farklı durumda hak edebiliyor:

• Askerlik nedeniyle iş akdini sonlandırdığında “Kıdem Tazminatı” hakkını elde edebilir. Bu hak için gereken diğer şartları da sağlamak koşulu aranıyor (en az 1 yıl kıdem, İş Kanunu’na tabi çalışma).
• Askerlik nedeniyle işten ayrılarak, görevini tamamladıktan sonra işe dönmek istediğinde, işveren tarafından işe alınmayacaksa kendisine işveren tarafından tazminat ödenmesi gerekiyor.

Askerlik Nedeniyle Ayrılırken Tazminat Hakkı

İşçi, aynı işverene bağlı ve İş Kanunu’na tabi en az 1 yıl çalıştığı iş yerinden, askerlik görevini yerine getirmek üzere ayrıldığında, 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesi gereği kıdem tazminatına hak kazanıyor.

İşçi iş sözleşmesini kendi başına sonlandırsa da, “Askerlik” nedeni, kıdem tazminatını hak etmek için geçerli bir sebep. Bedelli ya da muvazzaf olması fark etmeksizin, fiilen bu görevi yerine getirmek üzere işten ayrılıyor olmak bu hakkı elde etmek için yeterli bir neden. Ancak burada dikkat edilmesi gereken şey, işçinin kıdem süresi. Kıdem süresi en az 1 yıl değilse, işçi askerlik nedeniyle ayrılsa bile kıdem tazminatı hakkı oluşmuyor.

Askerlik Sonrası İşe Dönüş ve İşe Başlatmama Tazminatı

İşten çıkarken kıdem tazminatını alsın ya da almasın, askerlik görevini tamamlayan çalışanın eski iş yerine ve eski görevine geri dönme hakkı bulunuyor. Bu hak, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 31. maddesinde de kendine yer bulmuş durumda.

İşçi, askerden döndükten sonra 2 ay içerisinde eski işverenine başvuruda bulunarak yeniden işe alınmayı talep edebilir. İşveren, eski görevinde ya da benzer bir görevde boşluk olması durumunda işçiyi derhal işe almak zorunda. Boş yer bulunmadığı takdirde, benzer görevde oluşan ilk boş pozisyonda önceliği bu işçiye vermesi gerekiyor. Bu zorunluluğa aykırı davranan işverenin, işe almadığı eski işçisine 3 aylık ücreti tutarında bir tazminat ödemesi gerekiyor. Bu tazminat “Askerlikten Doğan Tazminat” olarak adlandırılıyor.

Askerlikten Doğan Tazminat Nasıl Hesaplanıyor?

Askerlik nedeniyle iş akdi feshedildiğinde ödenen “kıdem tazminatı” ile, askerden döndükten sonra işçinin eski işine başvurduğu halde alınmaması nedeniyle ödenen “askerlikten doğan tazminatı” ayrı değerlendirmek gerekir.

Askerlik nedeniyle hak edilen kıdem tazminatı, diğer tüm çalışanlarda olduğu gibi işçinin sürekli kazançları üzerinden hesaplanıyor. İşçinin çalışması karşılığı aldığı asıl ücretin yanında, sürekli olarak ödenen ek kazançlarının 1 aya karşılık gelen son brüt tutarları da kıdem tazminatı hesaplanırken dikkate alınıyor. Bu kazançlar toplamı, işçinin işten ayrıldığı dönemde geçerli olan kıdeme esas ücret tavanını aşmadığı sürece, kıdem tazminatı olarak her bir yıllık kazancına karşılık 1 giydirilmiş ücret olarak hesaplanıyor. Kıdem süresinin ay ve gün artığı olması durumunda, bu sürelerin karşılığı da oranlanarak kıdem tazminatı hakkına ekleniyor. Giydirilmiş sürekli kazançlar toplamı kıdem tavanını aşıyorsa, hesaplamada işçinin giydirilmiş ücreti yerine kıdeme esas ücret tavanı dikkate alınması gerekiyor. Bu hesaplamalar sonucu bulunan brüt kıdem tazminatından sadece damga vergisi kesilerek işçiye ödeniyor.

Askerlikten doğan tazminatta ise, işçiye 3 aylık ücreti tutarında tazminat ödeniyor. Bu tazminat, işçinin asıl ücreti üzerinden hesaplanıyor. Ek kazançları dâhil edilmiyor. Kanunda, bu tazminat işçiyi işe almamanın cezası olarak işverene yüklenmiş bir sorumluluk. Bu nedenle işe başlatmama tazminatı olarak da adlandırılıyor. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu, 4857 sayılı Kanun gereği işe başlatmamak üzere verilen tazminatların gelir vergisi matrahından müstesna olduğunu belirtiyor. Buradan yola çıkarak, bu tazminatın gelir vergisinden muaf olması gerektiği yönünde görüşler de bulunuyor. Prime esas kazançlar bakımından, askerlikten doğan bu tazminat tutarından SGK ve işsizlik prim payları kesilmiyor. Sonuç olarak, sadece damga vergisi kesilerek işçiye ödeniyor.