Gelir Vergisi Matrahından İndirimler

Çalışanların brüt ücretleri üzerinden SGK, gelir vergisi ve damga vergisi kesintisi gibi yasal kesintiler yapılmaktadır. Gelir vergisi kesintisinin yapılabilmesi için öncelikle gelir vergisi matrahının oluşması gerekir. 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu gereği, gelir vergisi matrahından belirli esaslar çerçevesinde istisna edilen ödemeler söz konusudur. İstisna edilecek ödemelerin yanı sıra birtakım indirimler de bulunmaktadır. Bu indirimler; engelli indirimi, şahıs sigortası, prim borçlanma ödemeleri ve sendika aidatları olarak sayılabilir.

Engelli İndirimi

Ücretli çalışanların, gelir vergisi matrahından çalışma gücü kayıp dereceleri dikkate alınarak engelli indirimi uygulanır. 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’na (GVK) göre; Çalışma gücü kaybı;

• asgari %80 olan çalışan birinci derece,
• asgari %60 olan çalışan ikinci derece engelli,
• asgari %40 olan çalışansa üçüncü derece engelli olarak kabul edilir. Çalışma gücü kaybına göre uygulanan engelli indirimi 2022 yılında aşağıdaki gibi belirlenmiştir.

Gelir Vergisi Kanunu’nun 31 inci maddesine göre, yukarıda belirtildiği şekilde, hizmet erbabının engellilik derecesine göre, her yıl düzenlenen tutarlarda engelli indirimi uygulanmaktadır. Engelli indirimi, yalnızca hizmet erbabının kendisi için değil, GVK’nın 89 uncu maddesine göre bakmakla yükümlü olunan eş veya çocukların engelliliği söz konusu ise de uygulanmaktadır. Örneğin, hizmet erbabının bir engel durumu söz konusu olmasa da, eşinin %70 oranında çalışma gücü kaybı olması durumunda çalışanın bordrosunda gelir vergisi matrahına 2. derece engelli indirimi uygulanacaktır. GVK’nın 89 uncu maddesine göre serbest meslek erbabı da kendisi ve bakmakla yükümlü oldukları kişi adına engelli indiriminden faydalanabilmektedir. Ancak, basit usulde vergilendirilen kişiler yalnızca kendisinin engellilik durumu söz konusu olması durumunda indirimden yararlanabilecek, bakmakla yükümlü oldukları engelli kişiler için yararlanamayacaktır.

Engelli indiriminin uygulanabilmesi için, işyerinin bağlı olduğu vergi dairesi tarafınca onaylamış ve işverene bildirilmiş olması gerekir.  Hizmet erbabı hakkında işverene bir yazı iletilmediği takdirde engelli indirimi uygulanamayacaktır.

İşçinin Yaptırdığı Özel Sigortalar

Sosyal güvenlik uygulamalarını desteklemek amacıyla, özel sigorta ve bireysel emeklilik sistemi geliştirilmeye çalışılmaktadır. Bu kapsamda, ücretlilerin gelir vergisi matrahından özel sigorta indirimleri yapılmaktadır. 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 63’üncü maddesine göre, ücretin gerçek safi tutarı tespit edilirken, işçilerin kendileri ya da eş veya çocukları için yaptırdığı sigorta ödemeleri menfaatlerden toplamından indirilir. İndirim konusu yapılacak tutar, işçinin, kendisi, eşi veya 18 yaşından küçük çocukları için ödediği birikimli hayat sigortaları primlerinde prim tutarının %50 si, sağlık sigortası ve ölüm, kaza, analık, işsizlik gibi diğer sigorta ödemelerinin tamamı gelir vergisi matrahında indirim konusu yapılır. Ancak yapılacak indirimde dikkate edilmesi gereken bazı hususlar bulunur. İlgili ayın sürekli ve vergiye tabi kazançlar toplamının %15 ini aşmayacak kısım indirime konu edilir. Yıllık beyana tabi vergi mükellefleri için, beyan edilen yıllık gelirin % 15’i, ayrıca asgari ücretin yıllık brüt tutarını aşmamak kaydıyla indirim yapılabilir.

İşçinin vergi indiriminden yararlanabilmesi için, poliçe primine ilişkin ödeme belgelerini, işverene ilgili ayda iletilmesi gerekir. Beyana tabi gelir vergisi mükellefleriyse, poliçe primine ilişkin ödeme belgelerini gelir vergisi beyannamesinde belirtmesi gerekir.

Gelir Vergisi Kanunu’nun 63’üncü maddesinin 3 üncü fıkrasında, 6327 Sayılı Kanun’un 5 inci maddesiyle yapılan değişiklikle, bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı paylarının gelir vergisi matrahından indirilmesi uygulamasına son verilmiştir.

Askerlik, Doğum ve Yurt Dışı Borçlanma Primleri

Çalışanlar, askerlik süreleri, doğum süreleri, yurt dışında geçirilen süreler için veya yaşlılık aylığı alabilmek için prim günü şartını tamamlamak istemekte, prim borçlanması yapabilmektedir. Çalışılmayan sürelerin primleri, geriye dönük olarak hesaplanabilmekte ve ödenebilmektedir. Böylece, çalışılmayan süreler prim günü olarak kabul edilebilmektedir. Hizmet borçlanması yoluyla ödenen prim ödemeleri, gelir vergisi matrahında indirime konu edilebilir.

Hizmet borçlanması için başvuru sonrasında ödenecek miktar Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından ilgili kişiye bildirilmekte, bu bildirim tarihinden itibaren bir ay içerisinde ödemenin yapılması gerekmektedir. Asgari ücret üzerinden borçlanma yapacaklar için, borçlanma başvurusunun yapıldığı tarihte geçerli olan asgari ücret esas alınacaktır. Borçlanmanın yapıldığı dönem veya tarihler ile borçlanma priminin hangi tarihte ödendiği önem arz etmemektedir. Hizmet borçlanması nedeniyle bir ödeme yapıldıysa, ancak bu borçlanmaya bağlı olarak herhangi bir işlem yapılmamışsa, ödeme tekrar geri alınabilmektedir. Örneğin, yaşlılık aylığı için prim borçlanması kapsamında ödeme yapıldı ancak kişiye yaşlılık aylığı bağlanmadıysa, tutar geri alınabilecektir.

Sendika Aidatları

Bağlı bulunan sendikaya ödenen sendika aidatları da gelir vergisi matrahından indirime konu edilebilecektir. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 63’üncü maddesine, 3239 sayılı Kanunun 54 üncü maddesi ile ilave edilen 4 numaralı bent uyarınca 1 Ocak 1986 tarihinden itibaren, işçiler tarafından 2821 sayılı Sendikalar Kanunu hükümlerine göre işçi sendikalarına ödenen aidatlar vergi matrahına konu olan gayrisafi ücret tutarından indirilebilecektir. İndirime konu edilebilmesi için, aidatın ödendiğinin sendika tarafından verilecek bir makbuzla belgelendirilmesi gerekmektedir.
Sendika aidatı, işçiler tarafından doğrudan sendikaya ödenmeyip, işverenler aracılığıyla ve ücretlerden kesilmek suretiyle ödenmekteyse, bu şekilde ödenen aidatın ücret bordrosunda gösterilmesi kaydıyla, makbuz aranılmaksızın ücretin gayrisafi tutarından indirilmesi de mümkündür.