iskanunu.com 
İşçi ile işveren arasında kurulan iş ilişkinlerinde tarafların birbirlerine karşı hak ve sorumluluklarını, çalışma şartlarını ve işin yapılış şeklini düzenleyen ve sözleşmede belirtilen maddeye aykırı davranılması durumunda maddi yükümlülükleri garanti altına alan iş sözleşmeleri kurulmaktadır.
Sözleşme Türleri
- Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi: İşçi işe işveren arasında bulunan iş ilişkisinin belirli bir süreye bağlı kalmadan yapılan sözleşme türüdür.
- Belirli Süreli İş Sözleşmesi:İş akdininbitiş tarihinin önceden belirlendiği sözleşme türüdür. Belirli süreli yapılan sözleşmelerde süre bitiminde iş ilişkisi sona ermektedir. Esaslı bir nedene dayanmadıkça birden fazla üst üste belirli süreli olarak yenilenememektedir. Esaslı bir nedene dayanmadan üst üste yapılması durumunda sözleşme, iş sözleşmesinin başlangıcından itibaren belirsiz süreli olarak kabul edilmektedir.
- Kısmi Süreli ve Tam Zamanlı İş Sözleşmesi: Haftalık çalışma süresi en fazla 30 saat olarak yapılan iş sözleşmeleri kısmi süreli; 45 saat olarak yapılanlar ise tam zamanlı iş sözleşmesi olarak adlandırılmaktadır. Kısmi süreli iş sözleşmesine dayalı olarak çalıştırılan bir işçi, ayrımı haklı kılan bir neden olmadıkça tam zamanlı iş sözleşmesine dayalı olarak çalıştırılan bir işçinde farklı bir uygulamaya tabi tutulamamaktadır.
- Deneme Süreli İş Sözleşmesi: Deneme süreli iş sözleşmesi en fazla 2 ay süre ile yapılabilmektedir. Toplu iş sözleşmeleri ile bu süre en çok 4 aya kadar uzatılabilir. Bu süre işçinin işe alıştığı, işçi ile işveren arasında güvenin oluştuğu zaman dilimidir. Deneme süresi sonunda ihbar bildirimine gerek kalmadan sözleşme bitirilebilir.
- Uzaktan Çalışmaya Dayalı İş Sözleşmesi:Yapılacak olan işin bir kısmının ya da tamamının işyeri alanının dışında gerçekleştirildiği esasına dayalı olarak düzenlenen iş sözleşmesidir. Özellikle covid-19 pandemi dönemiyle artış göstermektedir. Çalışmaya esas usul ve uygulamaya dair detaylara 10 Mart 2021 tarihinde yayınlanan Uzaktan Çalışma Yönetmeliği’nde yer verilmiştir.
- Çağrı Usulüne Dayalı İş Sözleşmesi: Yapılacak olan iş ile ilgili çalışanın kendisine ihtiyaç duyulması halinde iş görme ediminin gerçekleştirileceği iş ilişkisine dayalı yapılan sözleşmedir. İşveren, aksi kararlaştırılmadıkça işçiyi çalıştırmak istediği zaman en az 4 gün önceden haber vermesi gerekmektedir. Sözleşmede ne kadar süre ile çalışılacağı belirlenmediği takdirde haftalık çalışma süresi 20 saat kararlaştırılmış sayılmakla beraber günlük çalışma süresi kararlaştırılmamışsa işveren işçiyi her çağrıda günde en az 4 saat üst üste çalışmak zorundadır.
İş Sözleşmelerinde Cezai İşlemler
4857 sayılı İş Kanunu’nda sözleşmelerdeki cezai şart ile ilgili bir düzenleme bulunmamakla beraber Borçlar Kanunu’nun 179. maddesinde “Bir sözleşmenin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi durumu için bir ceza kararlaştırılmışsa, aksi sözleşmeden anlaşılmadıkça alacaklı ya borcun ya da cezanın ifasını isteyebilir.” şeklinde açıklanmıştır.
İş sözleşmelerindeki cezai şartların çalışma hayatını düzenleyen kanunlara uygun ve iki tarafa da eşit yaptırımları kapsayacak şekilde düzenlenmesi gerekmektedir. Bu nedenle işverenin işçi aleyhine ve işçinin rızası olmadan eklediği maddeler geçersiz sayılacaktır.
Cezai şart uygulaması genellikle belirli süreli iş sözleşmelerinde kullanılmakla beraber belirli süreli iş sözleşmeleri dışında diğer tüm sözleşmelere de cezai şart eklenebilmektedir. Ücretin ödenmemesi, belirlenen işin yerine getirilmemesi, özel ve önemle dikkat edilmesi gereken hususlara dikkat edilmemesi gibi birçok sebep cezai şartla teminat altına alınabilir. Fakat burada cezanın ve cezayı gerektiren davranışın esaslı bir nedene dayanması gerekmektedir.
İşçiye Verilen Eğitim Giderlerine İlişkin Cezai Şart
İşçi ile işveren arasındaki iş sözleşmesi düzenlenmeden önce ya da düzenlendikten sonra işveren tarafından işçiye yeni nitelikler kazandırmak ve var olan yeteneklerini geliştirmek amaçla eğitim imkânı sunabilir.
Eğitim için belirli bir kaynak harcayan işverenin işçiden yeterli verimi alamadan iş sözleşmesinin işçi tarafından haklı bir nedene dayanmadan feshi durumunda harcanan eğitim giderlerinin işçiden tazmin edilmesini garanti altına alacak hükümleri sözleşmeye ekleyebilmektedir. Cezai şart için fesih süresinde önceden sözleşmede belirtilmiş bir asgari çalışma süresi belirlenmeli ve bu süre alınan eğitimin süresi ve niteliğiyle doğru orantılı olarak belirlenmelidir.
