iskanunu.com 
Çalışanların, işveren ile kurulan iş sözleşmesi kapsamında belirlenen haftalık normal çalışma süresinin üstünde bir çalışma yapmaları halinde fazla mesai kavramı ortaya çıkmaktadır. Fazla mesai; işin niteliği, üretimin arttırılması gibi yaygın nedenlerle yapılırken karşılığı ücret veya izin olarak verilebilmektedir.
İş Kanunu’na göre fazla çalışma, haftalık 45 saati aşan çalışmalar olarak tanımlanmaktadır. Her bir saat fazla çalışma, işçinin normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının 50% artırılması suretiyle ödenir. Ancak haftalık çalışma süresi sözleşme ile 45 saatin altında belirlendiğinde, 45 saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışma olarak kabul edilir ve bu durumda her bir saat fazla çalışma için normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının 25% fazlası ödenir.
Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yapan çalışanlar, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesi kapsamında bu çalışmalar karşılığında zamlı ücret yerine serbest zaman izni kullanma hakkına sahiptirler. Fazla mesai ücretini almak veya serbest zaman izni kullanmak işçinin tercihine bağlıdır. Ancak yaygın uygulamada iş sözleşmesi kurulurken ilgili işletmenin fazla mesailere karşılık olarak serbest zaman izni kullandırdığını işçilere tebliğ edildiği de bilinmektedir.
Serbest zaman izni kullanımında, işçi fazla çalıştığı her saat için 1 saat 30 dakika, fazla sürelerle çalıştığı her saat için 1 saat 15 dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi hak ettiği serbest zamanı altı ay içinde, çalışma süreleri içinde ve ücretinde herhangi bir kesinti olmadan kullanmalıdır. İşçi, serbest zaman kullanma talebini işverene önceden yazılı olarak bildirmelidir ve işverenin işin veya iş yerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde serbest zaman iznini kullanmalıdır. Aksi takdirde fazla mesai ücreti ödenmelidir.
Hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde yapılan çalışmaların karşılığı serbest zaman izni olarak verilemez. Bu sürelerde yapılan çalışmaların ücreti işçiye nakit olarak ödenmelidir.
Örneğin haftada 40 saat çalışılan bir iş yerinde, 1 hafta içinde 7 saat fazladan çalışmış bir işçi, serbest zaman izni kullanmak istemesi halinde hesaplaması aşağıdaki şekilde yapılmalıdır:
Toplam Haftalık Çalışma Süresi: 47 Saat
Fazla Sürelerle Çalışma: 45 – 40 = 5 Saat
Fazla Sürelerle Çalışma Serbest Zaman: 5 saat x 1 saat 15 dk = 6 saat 15 dk
Fazla Çalışma: 47 – 45 = 2 Saat
Fazla Çalışma Serbest Zaman: 2 saat x 1 saat 30 dk = 3 saat
Toplam Serbest Zaman: 6 saat 15 dk + 3 saat = 9 saat 15 dk
