iskanunu.com 
İlgili Makaleler
Ülkemizde unutulan, belki de akıllara hiç gelmeyen madencilik maalesef büyük bir facia ile akıllara kazınmıştır. 13 Mayıs 2014’te Manisa ilinin Soma ilçesindeki kömür madeninde çıkan yangın nedeniyle 301 madencinin ölümü Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en çok can kaybı ile sonuçlanan iş ve madencilik kazası olarak kayıtlara geçti. Yazımızda maden ve yeraltı işlerde çalışanların emekliliği ve kamuoyunda “torba yasa” olarak bilinen yasanın TBMM Genel Kurulunda maden ve yeraltı işlerinde çalışanların emeklilik koşulunu değiştiren madde üzerine bilgiler vermeye çalışacağız.
Maden ve Yeraltı İşlerde Çalışanlar İçin Yasal Düzenlemeler
Meslek Grupları sınıflandırılmasında riskli işyerlerinden olan maden ve yeraltında çalışanlar için Mülga 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu ve yürürlükte olan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda düzenlemelere gidilmiştir.
Ayrıca Plan Bütçe Komisyonu tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulan İş Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması ile Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanun Tasarısında da maden ve yeraltı işlerinde çalışanların çalışma koşulları ve emeklilik şartlarında değişikliğe gidilmesi üzerinde durulmuş ve ilgili maddeler Meclis Genel Kurulunda görüşülüp kabul edilmiştir.
Farklı iş kollarına göre daha riskli olan maden ve yeraltı işlerinde çalışanların yaşam kaliteleri göz önüne alındığında erken emeklilik adına yazımızda belirteceğimiz düzenlemelere Sosyal Güvenlik Hukukunda yer verilmiştir.
Öncelikle belirtmek isteriz ki konuya 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarih olan 01.10.2008 öncesi ve sonrası olarak açıklık getirip “torba yasada” gidilen değişiklik sonrası son durumu da sizlere aktaracağız.
01.10.2008 ÖNCESİ:
5510 sayılı Yasa yürürlüğe girmeden önce 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu yürürlükte idi. 506 sayılı Yasanın mülga 60 ıncı maddesinin B bendi;
“ – 50 yaşını doldurmamış olmakla beraber en az 20 yıldan beri sigortalı olarak Sosyal Güvenlik ve Çalışma bakanlıklarınca tespit edilen maden işyerleri -50 yaşını doldurmamış olmakla beraber en az 25 yıldan beri sigortalı olarak (B/a) fıkrasında sözü edilen işyerlerinin yeraltı münavebeli işlerinde çalışan ve bu işlerde en az 4000 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödeyen sigortalılar da (…) (8100 gün prim ödemiş sigortalılar gibi yaşlılık aylığından yararlanırlar.”
506 sayılı Yasanın mülga 60 ıncı maddesinin D bendi;
“- 50 yaşını dolduran ve erken yaşlanmış olduğu tespit edilen, – 50 yaşını dolduran ve malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi çalışmalarının en az 1800 gününü Sosyal Güvenlik ve Çalışma bakanlıklarınca tespit edilen maden işyerlerinin yeraltı işlerinde geçirmiş bulunan.”
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunun geçici 9 uncu maddesinde;
“a) En az 20 yıldan beri Bakanlıkça tespit edilen maden işyerlerinin yeraltı işyerlerinde sürekli çalışan ve bu işlerde en az 5000 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödeyen sigortalılara yazılı talepleri halinde 28 inci maddenin ikinci fıkrasının (a) bendindeki yaş şartları aranmaksızın yaşlılık aylığı bağlanır.
b) En az 25 yıldan beri Bakanlıkça tespit edilen maden işyerlerinin yeraltı işyerlerinde yeraltı münavebeli işlerinde çalışan ve bu işlerde en az 4000 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödeyen sigortalılara da 28 inci maddenin ikinci fıkrasının (a) bendindeki yaş şartları aranmaksızın 8100 gün prim ödemiş sigortalılar gibi yaşlılık aylığı bağlanır.”
Yukarıdaki maddelerden de anlaşılacağı üzere, 5510 sayılı Yasa ile maden ve yeraltında çalışanların 506 sayılı Kanunda öngörülen aylığa hak kazanma koşulları korunmuştur.
2008 Yılı Ekim Ayı Başından Önce Maden İşyerlerinde Çalışmaya Başlayan Sigortalılar
5510 sayılı Kanunun geçici 9. maddesinin beşinci fıkrası kapsamında “Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce beşinci fıkrada belirtilen işlerde çalışmaya başlayan sigortalıların, bu Kanunun yürürlük tarihinden önce veya sonra bu işlerde geçen çalışmalarının en az 1800 gün olması halinde bu çalışmalarının dörtte biri toplam prim ödeme gün sayılarına ilave edilir. “
Kanunun geçici 9. maddesinin beşinci fıkrasında; Kanunun yürürlük tarihinden önce bazı hükümleri yürürlükten kaldırılan 506 sayılı Kanuna göre sigortalı sayılanların, Kanunun yürürlük tarihinden önce maden işyerlerinin yeraltı işlerinde sürekli veya münavebeli olarak çalışmaya başlayanlardan;
– En az 20 yıldan beri Bakanlıkça tespit edilen maden işyerlerinin yeraltı işyerlerinde sürekli çalışan ve bu işlerde en az 5000 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödeyen sigortalılara yazılı talepleri halinde 28. maddenin ikinci fıkrasının (a) bendindeki yaş şartları aranmaksızın yaşlılık aylığı bağlanacaktır.
– En az 25 yıldan beri Bakanlıkça tespit edilen maden işyerlerinin yeraltı işyerlerinde yeraltı münavebeli işlerinde çalışan ve bu işlerde en az 4000 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödeyen sigortalılara da 28. maddenin ikinci fıkrasının (a) bendindeki yaş şartları aranmaksızın 8100 gün prim ödemiş sigortalılar gibi yaşlılık aylığı bağlanacaktır.
– 50 yaşını dolduran ve malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi çalışmalarının en az 1800 gününü Bakanlıkça tespit edilen maden işyerlerinin yeraltı işlerinde geçirmiş olan sigortalılara da sigortalı olarak işe giriş tarihi 08.09.1999 dan önce olanlara 5000 gün veya 15 yıllık sigortalılık süresi ve en az 3600 gün, sigortalı olarak işe giriş tarihi 08.09.1999 dan sonra olanlara ise 7000 gün veya 25 yıllık sigortalılık süresi ve en az 4500 prim gün sayısı koşullarının yerine gelmesi halinde, yaşlılık aylığı bağlanacaktır.
Sigortalıların söz konusu işlerde Kanunun yürürlük tarihinden önce veya sonra geçen çalışmalarının en az 1800 gün olması koşuluyla çalışmalarının ¼’ü, eskiden olduğu gibi sadece prim ödeme gün sayılarına ilave edilecektir. Bunlar için malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi, sigortalının prime esas kazancının % 23’üdür. Bunun % 9’u sigortalı hissesi, % 14’ü de işveren hissesidir.
01.10.2008 Tarihinden Sonra Maden İşyerlerinde Çalışmaya Başlayan Sigortalılar
Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra(01/10/2008 sonrası) ilk defa maden işyerlerinin yer altı işlerinde geçen çalışmaların her 360 günü için prim ödeme gün sayısına 180 gün ilave yapılır. Yine emeklilik yaş hadlerinden de bu işlerde en az 1800 gün çalışmış olmak şartıyla indirim yapılır.
5510 sayılı Kanun kapsamında sayılan maden işlerinin yer altı işlerinde geçen prim ödeme gün sayılarına, bu işyerlerinde ve işlerde geçen çalışma sürelerinin her 360 günü için 180 gün, fiilî hizmet süresi zammı olarak eklenir. 360 günden eksik sürelere ait fiilî hizmet süresi zammı, 360 gün için eklenen fiilî hizmet süresi ile orantılı olarak belirlenir. Çalışmanın fiili hizmet süresi zammı kapsamında değerlendirilebilmesi için sigortalının maden işlerinin yer altı işlerinde fiilen çalışması şarttır.
Belirtmek isteriz ki yaş haddi indiriminden yararlanabilmek için sigortalıların söz konusu işlerde en az 1800 gün çalışmış olmaları şarttır. Maden işlerinin yer altı işlerindeki çalışmalardan dolayı prim ödeme gün sayılarına eklenen fiili hizmet süresi zammı ile yaş hadlerinden indirimde süre sınırı uygulanmaz.
Torba Yasanın Mecliste Kabul Edilen Maddesi Sonrası
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca tespit edilen maden iş yerlerinin yeraltı işlerinde sürekli veya münavebeli olarak çalışan maden işçilerinin 55 olan emeklilik yaşı 50’ye düşürülecek. Yeraltı işlerinde elementer cıva bulunduğu saptanan cıva maden ocakları hariç maden ocakları, “kanalizasyon ve tünel yapımı” gibi yer altında yapılan işlerde çalışan sigortalıların, bu işlerde fiilen çalışmadıkları ücretli izin, sıhhi izin, yıllık izin, eğitim ve kurs, iş öncesi ve sonrası hazırlık süreleri ile resmi tatil günleri de fiili hizmet süresi zammı kapsamında olacak. (Yıpranma hakları ile birlikte 43 yaşına kadar emekli olmak mümkün olacak.)
TBMM de kabul edilen madde ile 31/5/2006 tarihli ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 28 inci maddesinin altıncı fıkrasında yer alan “55” ibaresi “50” ve sekizinci fıkrasında yer alan “malül” ibaresi “ağır engelli” şeklinde değiştirilmiştir.
Torba Yasa ile (1.10.2008 tarihinden sonra Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca tespit edilen maden iş yerlerinin yeraltı işlerinde sürekli veya münavebeli olarak çalışan ) tahsis talep tarihinde en az; 50 yaş 20 yıl sigortalılık süresi ve 7200 gün prim ödeme şartı ile emeklilik koşullarından faydalanılabilecektir.
SONUÇ
01.10.2008 öncesi emeklilik şartları;
- En az 20 yıldır maden iş yerlerinin yer altı iş yerlerinde sürekli çalışmış olmak ve bu işlerde en az 5000 gün prim ödemiş olmak, (yaş şartı aranmadan)
- En az 25 yıldır maden iş yerlerinin yer altı iş yerlerinde yer altı münavebeli işlerinde çalışmış olmak ve bu işlerde en az 4000 gün prim ödemiş olmak, (yaş şartı aranmadan)
- 08.09.1999 tarihinden önce işe girenlerde ; prim gün sayısının en az 1800 gününü maden iş yerlerinin yer altı iş yerlerinde geçirmek şartıyla, 5000 gün prim gün sayısı ve 50 yaş veya 15 yıl sigortalılık süresi, en az 3600 gün prim gün sayısı ve 50 yaş
- 08.09.1999 tarihinden sonra işe girenlerde ; 7000 gün prim gün sayısı ve 50 yaş veya 25 yıl sigortalılık süresi, en az 4500 gün prim gün sayısı ve 50 yaş,
- Bu işlerde en az 1800 gün çalışmak şartıyla, sadece prim ödenen gün sayısına, her 360 gün veya 1 yıl için 90 gün veya 3 ay ilave edilir.
01.10.2008 tarihinden sonra (Torba Yasa ile gelecek olan değişiklikle birlikte)
Tahsis talep tarihinde en az; 50 yaş 20 yıl sigortalılık süresi ve 7200 gün prim ödeme şartı ile emeklilik koşullarından faydalanılabilecektir.
Maden iş yerlerinin yer altı iş yerlerinde çalışılan her 360 gün veya bir yıl için prim gün sayısına 180 gün veya 6 ay ilave yapılır. Yine bu işlerde en az 1800 gün çalışmak şartıyla, yaş hadlerinden, ilave yapılan günün veya ayın yarısı kadar indirim yapılır. Yeraltı işlerinde elementer cıva bulunduğu saptanan cıva maden ocakları hariç maden ocakları, “kanalizasyon ve tünel yapımı” gibi yer altında yapılan işlerde çalışan sigortalıların, bu işlerde fiilen çalışmadıkları ücretli izin, sıhhi izin, yıllık izin, eğitim ve kurs, iş öncesi ve sonrası hazırlık süreleri ile resmi tatil günleri de fiili hizmet süresi zammı kapsamında olacak. (Yıpranma hakları ile birlikte 43 yaşına kadar emekli olmak mümkün olacak.)
Not: 01.10.2008 tarihinden önce yer altı maden işyerlerinde çalışmaya başlayan sigortalıların, 01.10.2008 tarihinden önce veya sonra bu işlerde geçen çalışmalarının en az 1800 gün olması halinde bu çalışmalarının dörtte birinin prim ödeme gün sayılarına eklenmesi gerekiyor.
Feti SAVRAN
Sosyal Güvenlik Denetmeni
