iskanunu.com 
İlgili Makaleler
Bekir GEÇER
Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi
İş Yasası’nın 30. maddesine göre elli veya daha fazla işçi çalıştıran işverenlerin belli oranda özürlü, eski hükümlü ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Yasası’nın Ek 1. maddesinin (B) fıkrası kapsamında terör mağduru istihdam etme yükümlülüğü bulunmaktadır. Türkiye İş Kurumu istatistiklerine göre özel sektör ve kamu kesiminde 27.838 özürlü, 17.465 eski hükümlü açık kontenjanı bulunmaktadır. İşe girmek için 67.394 özürlü, 25.388 eski hükümlü sıra beklemektedir.
Özürlü, eski hükümlü veya terör mağdurlarının istihdamında en önemli sorun, bu kimselerin eğitiminin(mezuniyet olarak) yetersizliği ve özellikle bazı suçlardan hüküm giyen eski hükümlülerin istihdamına işverenlerce sıcak bakılmamasıdır. Özürlü, eski hükümlü veya terör mağduru çalıştırma zorunluluğu işverenlere ek maliyet getirmesinin yanında, işverenin yönetim hakkını da belli ölçüde etkilemektedir.
27.06.2005 tarihli ve 2005/9077 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına Ek Karar’da 4857 sayılı İş Yasası’nın 30. maddesine göre işverenlerin elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları işyerlerinde çalıştırmaları gereken özürlü, eski hükümlü ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Yasası’nın Ek 1. maddesinin (B) fıkrası kapsamında terör mağdurları için öngörülen oranlar, 01.01.2006 tarihinden geçerli olmak üzere, özel sektör işyerlerinde özürlüler için %3, eski hükümlüler için %1, terör mağdurları için de %2 olarak belirlenmiştir. 2007 yılı için yeni oranlar belirlenmediği için belirtilen bu oranlar 2007 yılında de geçerli olmaya devam etmektedir. Özürlü, eski hükümlü veya terör mağduru çalıştırma yükümlülüğü bulunup da, bu konudaki istihdam açığını kapatmadığı saptanan işverenlere 4857 sayılı İş Yasası’nın 101. maddesi uyarınca, çalıştırılmayan her özürlü, eski hükümlü veya terör mağduru için ve her bir ay esas alınarak ilgili İş-Kur İl Müdürlüğü tarafından idari para cezası verilmektedir. Özürlü, eski hükümlü veya terör mağduru çalıştırma yükümlülüğü ile ilgili olarak aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenlerin yükümlülük sayısına esas elli işçi sayısını neye göre belirleyecekleri konusu tereddüt yaşanan konuların başında gelmektedir.
Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri olan işverenler
Aynı il sınırları içinde aynı işverene ait birden fazla işyerinin bulunması halinde, zorunlu istihdam yükümlülüğü kapsamındaki özürlü eski hükümlü veya terör mağduru çalıştırma yükümlülüğüne esas işçi sayısının bu işyerlerinde çalışan toplam işçi sayısına göre belirlenmesi gerekmektedir. Diğer yandan aynı işverene ait olsa dahi Türk Ticaret Yasası’na göre ayrı tüzel kişiliğe haiz bulunan şirketlerde(işyerinde) çalıştırılan işçi sayılarının ayrı ayrı dikkate alınarak hesaplanmanın buna göre yapılması gerekmektedir.
Örnek
….Bankacılık Hizmetleri A.Ş. ünvanlı şirket işyerine ait İstanbul ilinde farklı adreslerde üç adet işyeri (şube) bulunmaktadır. Bu şubelerde toplam 35 büro personeli çalıştırılmaktadır. Aynı işverene ait İstanbul ilinde kurulu fakat farklı bir ünvan altında (….Yatırım Menkul Değerler ve Finansal Kiralama Hizmetleri A.Ş.) faaliyet gösteren bir işyerinde ise 20 büro personeli çalıştırılmaktadır. Kural olarak ve 4857 sayılı İş Yasası’nın 30. maddesi hükmü karşısında, aynı il sınırları içinde aynı işverene ait birden fazla işyerinin bulunması halinde, zorunlu istihdam yükümlülüğü kapsamındaki özürlü eski hükümlü veya terör mağduru işçi sayısı bu işyerlerinde çalışan TOPLAM işçi sayısına göre belirlenecektir. Örnekteki işverene ait toplam işçi sayısı 55’tir. Ancak her iki şirket aynı işverene ait dahi olsa Türk Ticaret Yasası’na göre her şirketin ayrı tüzel kişiliğe haiz bulunması nedeniyle her şirkette çalışan işçi sayısının ayrı ayrı değerlendirilmesi gerektiğinden bu işverenin özürlü eski hükümlü veya terör mağduru işçi çalıştırma yükümlülüğü doğmamaktadır.
Yükümlülüğe esas işçi sayısının belirlenmesinde işyeri sicil numarasının esas alınıp alınamayacağı
Bir işyeri sigortalı (işçi) çalıştırılmaya başlandığı gün itibariyle sosyal güvenlik ve iş mevzuatı bakımından kapsama alınmaktadır.Sigortalı çalıştırmaya başlayan işverenlerin işyerini Yasal süre içinde Sosyal Güvenlik Kurumu ilgili müdürlüğüne ve işyerinin işlem gördüğü çalışma bölge müdürlüğüne tescil ettirmeleri yükümlülüğü bulunmaktadır. Tescil işlemi sonrasında işverenlere işyeri sicil numarası verilmektedir. Aynı il sınırları içinde ve aynı işverene ait olsa dahi kural olarak farklı adreste kurulu bulunan her işyeri “bağımsız ve ayrı işyeri” kabul edilerek bu işyerlerine farklı işyeri sicil numarası verilmektedir.
Bu durumda özürlü eski hükümlü veya terör mağduru çalıştırma yükümlülüğüne esas olan elli işçi sayısının belirlenmesinde, işyerine Sosyal Güvenlik Kurumu ilgili müdürlüğünce ve ilgili çalışma bölge müdürlüğünce verilen işyeri sicil numarasının esas alınarak hesaplama yapılıp yapılamayacağı konusunda uygulamada tereddüt bulunmaktadır. Sosyal Güvenlik Kurumu müdürlükleri ve çalışma bölge müdürlüğü işyeri tescili işleminde aynı il sınırları içinde ve aynı işverene ait olan fakat farklı adreste faaliyet gösteren işletmeleri, “işçilerin birbirine karışık çalışmaması” ve “her işletmedeki işlerin ayrı ve bağımsız yürütülmekte olması” kriterlerine dayanarak ayrı ve bağımsız işyeri sayarak işyerlerinin her birine ayrı işyeri sicil numarası vermektedir.
4857 sayılı İş Yasası’nın 30 maddesinde “Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır.” Hükmüne göre konuya bakıldığında, aynı ilde ve aynı işverene ait olan Türk Ticaret Yasası’na göre de aynı tüzelkişiliğe(şirkete) bağlı olan fakat farklı adreslerde faaliyet gösterdiği için işyeri sicil numarası farklı olan işyerleri bakımından özürlü eski hükümlü veya terör mağduru işçi çalıştırma yükümlülüğüne esas işçi sayısının belirlenmesinde, işyeri sicil numaralarının farklı olması üzerinde durulmaksızın farklı adreslerdeki tüm işyerlerinde çalışan işçi sayısının toplamı üzerinden değerlendirme yapmak gerekmektedir.
