iskanunu.com 
İlgili Makaleler
Tahmini okuma süresi: 2 dk.
Ülkemizde 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihi olan 01.10.2008 tarihinden sonra reforma giren sigorta uygulamaları, birçok vatandaşımız tarafından yeterince iyi bilinememektedir. Yazımızda 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu gereği isteğe bağlı sigortalılık hak ve yükümlülüklerini, hangi şartlarda sigortalılığın son bulacağını ve isteğe bağlı sigortalılıkta püf noktaları ele alacağız.
İsteğe Bağlı Sigortalılığın Tanımı ve Koşulları
Zorunlu sigortalı olmak için aranan şartları taşımayan veya bu şartları sonradan yitirdiği için zorunlu sigortalılık kapsamına giremeyen; ay içerisinde 30 günden az çalışan veya tam gün çalışmayan ya da daha önce sosyal güvenlik kanunlarına tabi çalışması olmayan kişilerin malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primleri ile genel sağlık sigortası primlerini kendileri ödemek suretiyle emeklilik için öngörülen prim ödeme gün sayılarını tamamlamalarına imkan veren sigortalılık türü isteğe bağlı sigortalılık olarak tanımlanmaktadır. 5510 sayılı Yasanın 50.maddesindeki ifadeye göre “İsteğe bağlı sigorta; kişilerin isteğe bağlı olarak prim ödemek suretiyle uzun vadeli sigorta kollarına ve genel sağlık sigortasına tâbi olmalarını sağlayan sigortadır.”
İsteğe bağlı sigortalılık, 5510 sayılı Kanunun; 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının b bendi (Bağ-Kur) kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilecektir. (İstisnaları yazımızda belirteceğiz.)
İsteğe Bağlı Sigortalı Olabilmenin Şartları
İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için Türkiye’de ikamet edenler ile Türkiye’de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerdeki Türk vatandaşlarından;
a) 5510 sayılı Kanuna tâbi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak veya sigortalı olarak çalışmakla birlikte ay içerisinde 30 günden az çalışmak ya da tam gün çalışmamak,
b) Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak,
c) 18 yaşını doldurmuş bulunmak,
d) İsteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle Sosyal Güvenlik Kurumuna başvuruda bulunmak,
Şartları kısaca belirttikten sonra, biraz daha ayrıntıya gireceğimiz konu ise Ülkemizde ikamet etme şartını ve bu şarta bağlı durumları ele alalım.
5510 sayılı Kanun ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği gereği 01.10.2008 tarihinden sonra isteğe bağlı sigortalı olabilmek için Türkiye’de ikamet etme şartı aranmaktadır. İsteğe bağlı sigorta işe giriş bildirgesinde beyan edilen ve belirtilen ikamet adresinin Türkiye olması, ikamet etme şartı için yeterli sayılacaktır. Yine aynı sayılı Kanun ve Yönetmelik gereği;
Ülkemiz ile uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri ile uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinden dolayı yurtdışından da ülkemizde isteğe bağlı sigortaya devam etme hakkı olanlar için Türkiye’de ikamet şartı aranmayacaktır.
01/10/2008 tarihinden itibaren, sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerce çalıştırılmak üzere götürülen sigortalıların kısa vadeli ve genel sağlık sigortası primleri işverenlerince ödeneceğinden, Türkiye’de ikamet etme şartı hariç isteğe bağlı sigortalı olmak için aranan diğer şartları yerine getiren sigortalılar, müracaatları halinde taleplerini takip eden günden itibaren isteğe bağlı sigortalı olabileceklerdir. Bu sigortalılardan genel sağlık sigortası primi hariç % 20 oranında isteğe bağlı sigorta primi alınacak olup, bu şekilde ödenen isteğe bağlı sigortalılık süreleri 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık olarak değerlendirilmektedir.
Bu şekilde isteğe bağlı sigortalı olmak isteyenler, isteğe bağlı sigorta giriş bildirgesi ile işyerlerinin bağlı bulunduğu sosyal güvenlik il müdürlüğüne/sosyal güvenlik merkezine müracaat edeceklerdir. Bunların isteğe bağlı sigortalılık işlemleri işverenleri tarafından da yürütülebilecektir.
İsteğe Bağlı Sigortalı Olma Şartlarını Taşımaları Halinde;
- 5510 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olarak ceza infaz kurumları ile tutukevlerinin tesis atölye ve benzeri ünitelerinde çalıştırılan hükümlü ve tutuklular,
- 5510 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine tabi aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler, meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrenciler,
- 5510 sayılı Kanunun 5 inci maddesinin birinci fıkrasının (e) bendine tabi Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme ve geliştirme kurslarına katılan kursiyerler,
- 5510 sayılı Kanunun 88 inci maddesinin dördüncü fıkrası gereğince kamu idarelerinde çalışmakta iken iş sözleşmesi askıda kalanlar,
- İşsizlik ödeneği almakta olanlar, iş sözleşmesi sona ermemiş olmakla beraber grev, ücretsiz izin ve işçinin mevsim ya da kampanya sonu bıraktığı işine yeni mevsim ya da kampanyada devam edecek olması nedeniyle iş sözleşmesi askıda kalanlar,
- Kendi çalışmalarından dolayı aylık almayıp, ölen sigortalıdan dolayı ölüm geliri/aylığı alanlar,
İsteğe bağlı sigortalı olabilmektedir.
Özellikle belirtmek istediğimiz başka bir durum ise; isteğe bağlı sigortalı olabilmek için aranan şartları yerine getiren yabancı uyruklu kimselerin ayrıca Türkiye’de yerleşik olma halini de belgelendirmeleri gerekmektedir. Türkiye’de yerleşik olma süresi bir yılı dolanlar genel sağlık sigortalısı olabileceklerinden, yerleşik olma süresi bir yılı doldurmadan isteğe bağlı sigortalı olanlar, prime esas günlük kazancın % 20’si oranında prim ödeyeceklerdir. Türkiye’de yerleşik olma süresinin bir yılı doldurduğu tarihten itibaren de genel sağlık sigortası primi dahil edilerek toplam %32 oranında prim ödeyeceklerdir.
İsteğe bağlı sigorta primleri ve ödenmesi
İsteğe bağlı sigorta primi, 5510 sayılı Kanunun 82 nci maddesine göre belirlenen prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında, sigortalı tarafından belirlenen prime esas aylık kazancın % 32’sidir. Bunun % 20’si malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi, % 12’si genel sağlık sigortası primidir.
İsteğe bağlı sigortalı olanlar, bakmakla yükümlü olunan kişi olsa dahi, 5510 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılır ve genel sağlık sigortası primini de ödemekle yükümlüdürler. Yabancı ülke vatandaşlarından Türkiye’de yerleşik olma hali bir yılı doldurmadıkça genel sağlık sigortası primi alınmaz ve bu kişiler genel sağlık sigortalısı sayılmaz.
Ait olduğu aydan itibaren en geç 12 ay içinde gecikme cezası ve gecikme zammıyla birlikte primi ödenmeyen süreler, sigortalılık süresinden sayılmaz. Bu 12 aylık süreden sonra ödenen primler iade edilir.
İsteğe bağlı sigortalıların zorunlu sigortalılık nedeniyle prim borcunun bulunması halinde, isteğe bağlı sigortaya tâbi ödenen primler öncelikle zorunlu sigortalılık nedeniyle Kuruma olan borçlarına mahsup edilir.
İsteğe bağlı sigorta başlangıcı ve sona ermesi
İsteğe bağlı sigortalılık, müracaatın Kurum kayıtlarına intikal ettiği tarihi takip eden günden itibaren başlar.
İsteğe bağlı sigortalı olarak prim ödenen tarihlerde, 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddeye göre sigortalı olmayı gerektirecek çalışması bulunduğu tespit edilenlerin, zorunlu sigortalılıkla çakışan isteğe bağlı prim ödenen süreleri iptal edilerek, bu süreye ilişkin ödedikleri primler ilgililere iade edilir.
Ay içerisinde 30 günden az çalışan veya 80 inci madde uyarınca prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saatinin 4857 sayılı Kanuna göre belirlenen günlük normal çalışma saatine bölünmesi suretiyle hesaplanan sigortalıların aynı ay içerisinde isteğe bağlı sigortaya prim ödemeleri halinde, primi ödenen süreler zorunlu sigortalılığa ilişkin prim ödeme gün sayısına otuz günü geçmemek üzere eklenir ve eklenen bu süreler, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilir.
İsteğe bağlı sigortalılık;
a) İsteğe bağlı sigortalılığını sona erdirme talebinde bulunanların, primi ödenmiş son günü takip eden günden,
b) Aylık talebinde bulunanların, aylığa hak kazanmış olmak şartıyla talep tarihinden,
c) Ölen sigortalının ölüm tarihinden, itibaren sona erer.
Feti SAVRAN
İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Uzmanı/Sosyal Güvenlik Denetmeni
Kaynakça;
*5510 sayılı Kanun
*Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği
* İsteğe Bağlı Sigorta İşlemleri Hakkında Tebliğ
