Yarım Ücret Nasıl Bordrolaştırılır?

Kısa çalışma başvurusunda bulunan iş yerleri, sokağa çıkma yasağı kapsamında işçileri işe gelemeyen ya da karantinada işçileri olan firmaların birçoğu bu aydan itibaren ilk kez bordrolarında yarım ücrete yer verecekler. Yarım ücret nasıl bordrolaştırılır? Ücretin prim günü nasıl belirlenecek? Hafta tatili hesaba katılacak mı? Bunlar bordro düzenleyen birimlerin sıklıkla sorduğu sorular arasındadır.

Yarım Ücretin Yasal Dayanağı

Yarım ücret, zorlayıcı nedenin oluşması ile ortaya çıkmaktadır. Zorlayıcı nedenden kasıt işçinin işe gelmek istediği halde gelememesi ya da işverenin işçiyi çalıştırmak istemesine rağmen çalıştıramamasıdır. İşçiyi işinden alıkoyan sebep ne işçinin ne de işverenin elindedir.

Zorlayıcı bir nedenle çalışılamayan sürede işveren işçinin ücretini 1 hafta yarım olarak öder. Zorlayıcı neden hala devam ediyorsa 1 haftadan sonra işveren ücret ödemek zorunda değildir.

İşveren bu 1 haftalık sürede dilerse işçinin ücretini tam da ödeyebilir. Ama Kanun ona bu süreçte 1 hafta yarım ücret ödeme hakkı tanımıştır.

Yarım ücret 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi çalışanlar için ilgili kanunun 40. maddesinde düzenlenmiştir.

“Yarım ücret  – Madde 40 – 24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebepler dolayısıyla çalışamayan veya çalıştırılmayan işçiye bu bekleme süresi içinde bir haftaya kadar her gün için yarım ücret ödenir.”

Bahsedilen 24. ve 25. maddeler, işçi ve işverenin iş sözleşmesini bildirim sürelerini beklemeden haklı nedenle derhal feshedebildikleri durumlara hükmeden maddelerdir. Bahsedilen III numaralı bentler ise;

“İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı – Madde 24 – III. Zorlayıcı sebepler: İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.”

“ İşverenin haklı nedenle derhal fesih hakkı – Madde 25 – III- Zorlayıcı sebepler: İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması” şeklindedir.

Kısa Çalışma Nedeniyle Yarım Ücret Ödemesi

Kısa çalışma ödeneğine yapılan başvuru, yukarıda da açıkladığımız İş Kanunu madde 24 ve 25’te bahsedilen zorlayıcı nedenden kaynaklanıyorsa, işveren kısa çalışma ödeneğine başlanan ilk hafta işçiye yarım ücret ödemelidir.

İş yerinde faaliyetin tamamen durduğu, işçinin istediği halde işe gelemediği, işverenin de çalıştırmak istediği halde zorlayıcı neden sebebiyle çalıştıramadığı işçileri için kısa çalışma ödeneğine başvurdu diyelim. Bu başvurunun onaylanması sonrasında, kısa çalışılan ilk hafta yarım ücret ödenip işçi 7 prim günü çalıştı olarak Kuruma bildirilir.

İş yerinde faaliyet tamamen durmamış fakat çalışma süreleri önemli ölçüde azalmışsa, kısa çalışma ödeneği kapsamında olsa dahi yarım ücret söz konusu olmayacaktır. Burada işçinin çalıştığı günler için ücreti işveren tarafından işe gelinen günlere oranlanarak tam olarak ödenecektir. Eksik günler için ise işçiye İŞKUR tarafından kısa çalışma ödeneği ödenecektir.

Yarım Ücrette Prim Günü Nasıl Hesaplanır?

Bir hafta yarım ücret ödenip, kalan süresi kısa çalışma ödeneği kapsamında eksik gün gösterilecek işçilerin bordrosunda prim günü 7 olarak bildirilecektir. Ücret yarım ödense dahi prim gününden bir eksilme olmayacaktır.

Hafta tatilinin yarım ücrete dâhil edilip edilmeyeceği konusu, 4857 sayılı İş Kanunu’nda “Hafta Tatili Ücreti” başlığı altında açıkça ifade edilmiştir. Bu konuda kanun nettir.

“Hafta tatili ücreti – Madde 46 – Bir işyerinde işin bir haftadan fazla bir süre ile tatil edilmesini gerektiren zorlayıcı sebepler ortaya çıktığı zaman, 24 ve 25 inci maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebeplerden ötürü çalışılmayan günler için işçilere ödenen yarım ücret hafta tatili günü için de ödenir.”

Kanun maddesinde de belirtildiği üzere, yarım ücret ödenen hafta, işçinin hafta tatili de yarım ücret olarak ödenir.

Bordroda Yarım Ücret

İşçinin aylık brüt ücretinin 9.000 TL olduğunu varsayalım. Zorlayıcı sebeplerden ötürü 1 ay boyunca işe gidemeyen işçi için işveren kısa çalışma ödeneğine başvurmuş olsun.

İşçinin işe gidemediği ilk hafta ücret işverenden yarım olarak yatacaktır.

İşçinin günlük ücreti 9.000 TL /30 Gün = 300 TL

7 Gün için işçiye ödenecek ücret (300/2)x 7 Gün = 1.050 TL brüt olacaktır.

Bu ücret üzerinden normal bir bordroda olduğu gibi yasal kesintiler (SGK ve işsizlik primleri, gelir vergisi ve damga vergisi) yapılıp AGİ tutarı eklenerek net tutar işçinin hesabına ödenecektir.

Kalan günler için işçi kısa çalışma ödeneğini İŞKUR’dan alacaktır.

Ücretin Asgari Ücretin Altında Kalması

7 günlük ücretin yarım olarak ödenip, prim gününde bir eksilme olmadan işçinin 7 prim günü çalışmış olarak Kuruma bildirilmesi bazı sorunları da beraberinde getirmektedir. İşçinin günlük kazancı için bir alt sınır belirlenmiştir. Bu alt sınır asgari ücretin günlük tutarıdır. Bazı düşük ücretli kişilerde yarım ücret uygulanırken günlük kazanç, prime esas kazanç günlük alt sınırının altına düşmektedir. Bu durumda kuruma APHB düzenlerken, günlük sınırın altında ücret bildirilemeyeceğinden, aradaki fark işveren tarafından tamamlanacaktır.

Örneğin, günlük brüt ücreti 100 tl’ye denk gelen bir işçi düşünelim. İşçiye bir haftalık yarım ücret,

(100/2) TL x 7 Gün = 350 TL brüt ücret olarak hesaplanacaktır. Ancak ödenen ücret günlük alt sınır olan 98,10’un altında olamayacağından işverenin;

98,10 TL – 50 TL = 48,10 x 7 = 336,70 TL ek ücret daha bildirilmesi gerekmektedir.

Kısmi Çalışanlarda Yarım Ücret Uygulaması

Kısmi yani part time çalışan işçiler için yarım ücret uygulanacaksa, işçinin hafta içerisinde çalıştığı günler için ödeme hesaplanmalıdır. Örneğin kısmi çalışan işçi her hafta 2 gün çalışıyorsa 2 günlük ücreti yarım olarak hesaplanarak kendisine ödenir, bildirim de 2 gün olarak yapılır.